Επιστροφή στη νεολιθική εποχή

Τι θα συνέβαινε αν 
χανόταν η σύγχρονη τεχνολογία; Θα μας 
έσωζαν οι αγρότες, 
οι βοτανολόγοι και 
οι ιστορικοί με τις 
χρήσιμες γνώσεις τους.

Φανταστείτε ότι αύριο δε θα ξυπνήσετε από τον ήχο του ξυπνητηριού αλλά από τις πρώτες ακτίνες του ήλιου. Δε θα φοράτε τις πιτζάμες σας και δε θα βρίσκεστε στο κρεβάτι σας. Το σπίτι σας θα έχει χαθεί, μαζί με την υπόλοιπη πόλη. Θα κοιτάτε γύρω σας και δε θα βλέπετε αυτοκίνητα, τηλέφωνα, ρολόγια, ψωμί. Κανένα ίχνος από πλαστικά, δρόμους ή γέφυρες. Η Γη θα έχει επιστρέψει στην αρχική της κατάσταση: πλούσια σε φυσικούς πόρους –πετρέλαιο, άνθρακα, φυσικό αέριο– που δεν έχουν ακόμα καταναλωθεί... αλλά δε θα είναι πια τόσο εύκολα προσιτοί όπως σήμερα.

Το σενάριο είναι φανταστικό αλλά όχι εντελώς αδύνατο. Αντανακλά τον σημερινό φόβο να ξυπνήσουμε σε έναν κόσμο ρημαγμένο από έναν πυρηνικό πόλεμο, από την οικολογική καταστροφή ή από την εξάντληση των σημερινών ενεργειακών πηγών.

Δοκιμάσαμε να φανταστούμε πώς θα ήταν στην πραγματικότητα αυτό το σενάριο: τι θα συνέβαινε άραγε αν η ανθρωπότητα επέστρεφε 20.000 χρόνια πίσω; Σε πόσο χρόνο οι άνθρωποι, με τις σημερινές γνώσεις τους, θα ξανάφτιαχναν το άνετο και ασφαλές σημερινό περιβάλλον; Και άραγε θα το έκαναν με τον ίδιο τρόπο;

Φυγή από τις πόλεις

Είναι πιθανό ότι, ύστερα από ένα τέτοιο ξημέρωμα, μέσα σε 10 ημέρες ο πληθυσμός της Γης θα μειωνόταν τουλάχιστον στο μισό από τα 6 δισεκατομμύρια που είναι σήμερα. Αρκεί να σκεφτούμε τους ασθενείς, πολλοί από τους οποίους θα πέθαιναν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα λόγω της έλλειψης φαρμάκων και ιατρικών συσκευών. Οι πόλεις στις οποίες ζει σήμερα ο μισός πληθυσμός της Γης θα έπρεπε να εγκαταλειφθούν σε ελάχιστο χρόνο, καθώς δε θα υπήρχαν τρόφιμα. Θα υπήρχαν μόνο ακαλλιέργητα χωράφια και λιβάδια, με υπερβολική συγκέντρωση ανθρώπων αναλογικά με τις διαθέσιμες πηγές τροφίμων.

Το τέλος των ισχυρών

Οι «ισχυροί» της Γης –οι πρόεδροι, οι πολιτικοί, οι αρχηγοί κρατών, οι επιχειρηματίες– δε θα ήταν πια τόσο ισχυροί. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα οξύτατες πολιτικές κρίσεις, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα. Στην πραγματικότητα το κλειδί της επιβίωσης κατά τις πρώτες ώρες θα ήταν η απομόνωση από τους άλλους σε συνδυασμό με μια καλή φυσική κατάσταση και τη γειτνίαση με άμεσα διαθέσιμες φυσικές πηγές. Πρώτα απ’ όλα θα χρειαζόμασταν νερό αλλά και ζώα, όπως πρόβατα και αγελάδες, τα οποία θα μπορούσαν να μας εφοδιάσουν αμέσως με τροφή, όπως γάλα. Αρκεί βέβαια να ξέραμε πώς να τα αρμέξουμε...

Ακόμα θα έπρεπε να γνωρίζουμε να κατασκευάσουμε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ένα δοχείο. Η απουσία κάθε τεχνολογίας σημαίνει επίσης και την πλήρη έλλειψη σκευών και εργαλείων (ακόμα και των πιο βασικών, όπως είναι τα μαχαίρια), ενώ η απουσία των μετάλλων, που θα είχαν επιστρέψει μέσα στα πετρώματα του υπεδάφους, θα έκανε πολύ προβληματική την κατασκευή τους.

Ποιοι θα επιζούσαν λοιπόν; Στις δυτικές χώρες θα τα κατάφερναν οι κάτοικοι της υπαίθρου, οι λιγοστοί αγρότες που έχουν απομείνει σε αυτές. Επίσης μεγάλες πιθανότητες θα είχαν τα μέλη ειδικών στρατιωτικών δυνάμεων και όσοι μπορούν να ανάψουν μια φωτιά με πέτρες ή ξύλα και να σκοτώσουν ένα ζώο κατασκευάζοντας ένα στοιχειώδες τόξο ή κάποια παγίδα. Αυτά τα πλεονεκτήματα θα τους εξασφάλιζαν την επιβίωση για τουλάχιστον μερικές εβδομάδες.

Θεματοφύλακες γνώσεων

Στη συνέχεια θα ακολουθούσε μια φάση «επιλογής εγκεφάλων», εκείνων που έχουν τις πιο χρήσιμες πρακτικές ικανότητες, όπως είναι οι βοσκοί, οι εκτροφείς και οι καλλιεργητές, όσοι μπορούν να εξημερώσουν ένα άλογο, οι βοτανολόγοι, οι ξυλουργοί... Οι θεματοφύλακες αυτών των γνώσεων θα γίνονταν εξαιρετικά πολύτιμοι και θα προστατεύονταν από τους άλλους. Σε μικρό χρονικό διάστημα θα κάλυπταν ένα ρόλο ανάλογο με τους σαμάνους των Ινδιάνων ή με τους μάγους των αφρικανικών φυλών. Όμως για αυτές τις φυλές η εξαφάνιση της σημερινής τεχνολογίας δε θα άλλαζε τίποτα. Οι πληθυσμοί που ζουν ακόμα και σήμερα με το κυνήγι και τη συγκομιδή καρπών δε θα αισθάνονταν καμιά αλλαγή. Για παράδειγμα οι Γιανομάμι της Νότιας Αμερικής, οι Βουσμάνοι της Αφρικής ή οι Σεμάνγκ της Μαλαισίας θα γίνονταν «η Νέα Αμερική», η Γη της ελπίδας.

Παρατηρητήρια κεραυνών

Η εξαφάνιση όσων κατασκεύασε ο άνθρωπος στα χιλιάδες χρόνια της ιστορίας του θα επηρέαζε και το σύστημα των μεταφορών. Δε θα υπήρχαν δρόμοι ούτε πλοία ούτε τροχοί. Χωρίς καμιά δυνατότητα τηλεπικοινωνιών πώς θα έφτανε κάποιος στις πλουτοπαραγωγικές πηγές;

Σε αυτή τη φάση οι παλαιότερες γνώσεις θα αποτελούσαν το πραγματικό πλεονέκτημα για την ταχύτερη ανάπτυξη. Για παράδειγμα, δε θα χρειαζόταν να εφεύρουμε ξανά τον τροχό ούτε τις βασικές τροφές, όπως το ψωμί. Η έννοια του αμαξιού που σέρνεται από ζώα θα είχε άμεση εφαρμογή. Ακριβώς όπως η σέλα, τα σπιρούνια και το χαλινάρι, ανακαλύψεις που εξελίχτηκαν γύρω στο Μεσαίωνα. Οι άνθρωποι θα απαλλάσσονταν από τον κόπο να πειραματιστούν με πρωτόγονες κατασκευές πλοίων, όπως οι αρχαίοι λαοί, και σύντομα θα κατασκεύαζαν σύγχρονα ιστιοφόρα (με ράντα, φλόκο, κατάρτια...) και υδροδυναμικά σκάφη χωρίς την πλώρη να γέρνει προς τα πίσω, όπως στα πλοία των αρχαίων λαών. Αλλά για να κατασκευάσουν πλοία, θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουν εργαλεία, και για να κατασκευάσουν εργαλεία, θα χρειάζονταν τα μέταλλα.

Ένα αντικείμενο ελάχιστα πρακτικό όπως η ιστορία θα γινόταν ξαφνικά πάρα πολύ χρήσιμο. Για παράδειγμα, ψάχνοντας για χαλκό θα αρκούσε να θυμηθεί κάποιος αυτά που περιγράφει ο Όλαφ Μάνσο, επίσκοπος της Ουψάλα (Σουηδία) το 1554 στο βιβλίο του Ιστορία των βόρειων λαών: οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια των καταιγίδων έμπαιναν σε καταφύγια απ’ όπου μπορούσαν να παρατηρούν πού έπεφταν οι κεραυνοί, γιατί είχαν καταλάβει ότι χτυπούσαν με μεγαλύτερη συχνότητα στα σημεία όπου υπήρχαν επιφανειακά μεταλλεύματα χαλκού.

Ιατρική και καθαριότητα

Η ιατρική θα κατέληγε να είναι μόνο μια βοτανολογική τεχνική, αν και δύσκολα θα εξαφανίζονταν οι γιατροί που μπορούν να κάνουν μια αντικειμενική εξέταση χωρίς όργανα. Η γνώση των φυτών και των τρόπων παρασκευής φαρμάκων θα είχε θεμελιώδη σημασία. Αλλά γνωρίζοντας τους κανόνες υγιεινής (καθώς και την ύπαρξη των ιών και των μικροβίων), το μέσο προσδόκιμο ζωής πιθανόν να ήταν μεγαλύτερο από αυτό των πρώτων ανθρωπίδων, που ζούσαν περίπου 35 χρόνια, περισσότερο και από τους πρώτους αγροτικούς πολιτισμούς, όπου πολλά άτομα ζούσαν σε μόνιμες εγκαταστάσεις και ήταν πιο εύκολη η εξάπλωση επιδημιών.

Στη μετατεχνολογική νεολιθική εποχή θα παραλειπόταν η «νομαδική» φάση της ανθρώπινης προϊστορίας. Γνωρίζουμε σήμερα ότι χάρη στη γεωργία οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες επιβίωσης σε μικρές οργανωμένες ομάδες. Θα εφαρμόζονταν αμέσως οι θεωρίες της κοινωνιολογίας περί «κρίσιμου πληθυσμού» και «κρίσιμου χώρου»: κανείς δε θα προσπαθούσε να πλησιάσει υπερβολικά σε άλλες ομάδες ανθρώπων, επειδή πολύ σύντομα η απόδοση της περιοχής θα έπεφτε στο μηδέν.

Είναι πιθανό να είχαμε χωριά σε τετράγωνη μορφή, στο στιλ των ρωμαϊκών στρατοπέδων, και όχι σε στρογγυλή, όπως στη νεολιθική εποχή. Το τετράγωνο είναι ένα περισσότερο λειτουργικό και εξελισσόμενο σχήμα, στο οποίο θα μπορούσαμε να οργανωθούμε καλύτερα. Είναι σίγουρο ότι θα ήταν εφοδιασμένα με στοιχειώδεις τουαλέτες, επειδή η σχέση καθαριότητας και υγείας θα ήταν ήδη γνωστή.

Ποιες γνώσεις;

Η Γη θα ήταν πολύ αραιότερα κατοικημένη, ενώ πολλές εργασίες θα ήταν περιττές. Πώς όμως θα μπορούσαν να μεταδοθούν οι γνώσεις που συγκεντρώθηκαν σε χιλιάδες χρόνια; Μόνο η πρώτη γενιά αυτού του φανταστικού σεναρίου θα μπορούσε να βεβαιώσει από πρώτο χέρι ότι μπορεί να παραχθεί ενέργεια από το πετρέλαιο, ότι υπάρχει το DNA, ότι μπορεί να κατασκευαστεί η τηλεόραση. Πώς όμως θα μετέδιδε τις σχετικές ιδέες στους απογόνους της; Μάλλον με τη χρήση της μυθολογίας και της θρησκείας.

Ακόμα και αν κατέχαμε τη γραφή, το τεχνικό σχέδιο και την έννοια της διάδοσης της γνώσης, δε θα υπήρχε χρόνος για την κατασκευή χαρτιού και εργαλείων εκτύπωσης. Έπειτα, πώς θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε το τηλέφωνο ή το ίντερνετ σε κάποιον που δεν έχει δει ποτέ (και δε θα δει ποτέ στη ζωή του) ένα ηλεκτρικό καλώδιο; Η λύση θα μπορούσε να είναι η επιβολή «μαγικών» κανόνων. Θέλουμε να αποφύγουμε στο μέλλον την καύση πετρελαίου επειδή μολύνει; Θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια θρησκεία που να έχει σαν «διάβολο» ένα τέρας με τη μορφή ενός πηγαδιού πετρελαίου. Οι κάτοχοι της γνώσης θα ήταν ιερείς και φύλακες των νέων «ιερών πραγμάτων», όπως είναι το νερό, η φωτιά και το άναμμά της.

Έτσι θα δημιουργούνταν καινούριοι μύθοι, που δε θα διέφεραν πολύ ως προς τη λειτουργία τους από αυτούς που ώθησαν τους αρχαίους πολιτισμούς να κατασκευάσουν ναούς και πυραμίδες.

Όμως πόσος χρόνος θα χρειαζόταν για να μπορέσουμε πάλι να στείλουμε ένα e-mail, να χρησιμοποιήσουμε το κινητό, να κάνουμε ψώνια στο σουπερμάρκετ; Είναι δύσκολο να το πούμε. Ίσως όχι λιγότερος από αυτόν που χρειάστηκε για να φτάσουμε από τον homo sapiens sapiens μέχρι εδώ: περίπου 20.000 χρόνια. Εξαρτάται από την ικανότητά μας να μεταδώσουμε τις γνώσεις μας στους απογόνους μας και από το πόσο αυτοί θα είναι σε θέση να τις καταλάβουν. Γιατί οι ιστορίες για οχήματα που πετούν, για συστήματα με τα οποία μπορούμε να επικοινωνούμε από απόσταση και για ουσίες που καταπραΰνουν τον πόνο έχουν μια μυθολογική χροιά και μοιάζουν σκανδαλωδώς με πολλές αφηγήσεις της αρχαίας λογοτεχνίας...

ΠΗΓΗ: FOCUS