Ενας Δανός προτεστάντης-θεολόγος και φιλόσοφος, ο Knud Logstrup είχε γράψει πριν τον πόλεμο: «Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ευφυίας να εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλον και μόνο σε ειδικές περιπτώσεις να δυσπιστούμε εκ των προτέρων απέναντι σε έναν ξένο..
Την ίδια περίπου χρονική περίοδο, ένας άλλος φιλόσοφος της θρησκείας , Ρώσος- ορθόδοξος αυτή τη φορά, ο Leo Schestow, πιστός στο δόγμα homo homini lupus est (ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος) θα γράψει: Φοβόμαστε ότι μέσα στον κάθε πλησίον μας κρύβεται ένας λύκος…….Πως να μη φοβόμαστε!..... Βλέπουμε παντού γύρω μας κινδύνους και μόνο κινδύνους…
Αυτές οι δυο εκ διαμέτρου αντίθετες αντιλήψεις, εκπροσώπων δυο διαφορετικών κοινωνιών, εκφράζουν ως ένα βαθμό και το επίπεδο ανάπτυξης των κοινωνιών τους σε θέματα οικονομίας και θεσμών οργάνωσης, δημοκρατίας, διαφάνειας, διαφθοράς κ.λ.π. Επειδή οι ανθρώπινοι χαρακτήρες δεν διαμορφώνονται μέσα σε ένα πολιτισμικό κενό αλλά μέσα σε....
ένα συγκεκριμένο κοινωνικό χώρο, όλα εξαρτώνται απ’ τις εμπειρίες μας. Απ’ το αν στη ζωή μας γνωρίσαμε περισσότερο φόβο και δυσπιστία ή περισσότερο εμπιστοσύνη.
«Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζονται σαν λύκοι τείνουν να μοιάσουν τους λύκους και οι άνθρωποι που αντιμετωπίζονται με εμπιστοσύνη, τείνουν να γίνουν άξιοι εμπιστοσύνης» μας λέει ο Πολωνός φιλόσοφος Zygmunt Bauman για να καταλήξει στο συμπέρασμα:«αυτό που σκεφτόμαστε τελικώς ο ένας για τον άλλον αντικατοπτρίζει κι αυτό που είμαστε».
Δεν νομίζω να χρειάζονται ειδικές ικανότητες για να τοποθετήσουμε, σαν λαός, τον εαυτό μας ανάμεσα σ’ αυτούς τους δυο χαρακτήρες, αφού αυτό που γνωρίσαμε μέχρι σήμερα και εξακολουθούμε να γνωρίζουμε καθημερινά είναι η αμοιβαία δυσπιστία. Δυσπιστία στο σπίτι, δυσπιστία στη γειτονιά, δυσπιστία στη δουλειά, δυσπιστία στην πολιτική, δυσπιστία έναντι του κράτους και γενικώς, βλέπουμε την καχυποψία και την δυσπιστία να είναι διάχυτες παντού. Φοβόμαστε ότι μέσα στον κάθε πλησίον μας κρύβεται ένας λύκος. Πιστοί στη λαϊκή παράδοση που λέει «φύλαγε τα ρούχα σου να ‘χεις τα μισά», βλέπουμε παντού γύρω μας κινδύνους και μόνο κινδύνους, που τις περισσότερες φορές είναι υπερβολικοί αν όχι φανταστικοί. Αλλά ακόμα και να μην είναι φανταστικοί, μπορεί μια κοινωνία να εξελιχθεί, να προχωρήσει στηριζόμενη στη δυσπιστία; Τα άτομα μπορούν. Οι κοινωνίες ποτέ. Καμιά κοινωνία δύσπιστη και αναπόφευκτα κλειστή και απομονωμένη , δεν κατόρθωσε μέχρι σήμερα τίποτα σπουδαίο. Ο μέχρι σήμερα πολιτισμός μας δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα απ’ τις ελεύθερες ανταλλαγές αγαθών και ιδεών, δηλαδή μέσα από συνεργασίες. Οι πρώτοι ναυτικοί έμποροι της Μεσογείου γνώριζαν πως δίχως αμοιβαία εμπιστοσύνη, το πολύ-πολύ να έκαναν μια μοναδική συναλλαγή αλλά κανένα εμπόριο. Οσοι δεν τήρησαν τον βασικό κανόνα: «Ότι είπαμε και ότι συμφωνήσαμε ισχύει», καταστράφηκαν ή το γύρισαν στην πειρατεία. Επιβίωσαν και εξελίχθηκαν όσοι εμπιστεύτηκαν τους άλλους και πρώτα απ’ όλα το μυαλό τους, γιατί σε τελευταία ανάλυση, αμοιβαία εμπιστοσύνη και συνεργασία προϋποθέτουν ευφυία, ατομική και συλλογική.
Αν η δυσπιστία ήταν πάντοτε μια τροχοπέδη εξέλιξης της κοινωνίας, σήμερα, την εποχή του «Παγκόσμιου Χωριού»,των δικτύων και των διεθνών συνεργασιών, είναι νάρκη στα θεμέλια της κοινωνίας. Δύσπιστα άτομα και δύσπιστες κοινωνίες θα απομονωθούν και θα μαραζώσουν. Σε μια ομιλία του στην αίθουσα «Παρνασσός» (πριν δέκα περίπου χρόνια), ο Νίκολας Νεγροπόντε του MIT, μας είχε προειδοποιήσει λέγοντας:«ζούμε στην εποχή της πληροφορίας και των κοινωνικών δικτύων και τα κοινωνικά δίκτυα προϋποθέτουν πάνω απ’ όλα την ικανότητα συνεργασίας. Δυστυχώς, εμείς οι Ελληνες δεν έχουμε μάθει να δουλεύουμε ομαδικά. Αν θέλουμε σαν λαός να επιβιώσουμε, είναι καιρός να μάθουμε, ή θα μάθουμε ή θα σβήσουμε».
Αντί λοιπόν να μάθουμε, δηλαδή ν’ αλλάξουμε γιατί μάθηση σημαίνει πάνω απ’ όλα αλλαγή, βλέπουμε τον τελευταίο καιρό τη δυσπιστία και την καχυποψία να διευρύνονται ακόμα περισσότερο, παίρνοντας τη μορφή μιας αληθινής μάστιγας και εδώ η πολιτεία και η πολιτική φέρουν ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης. Σε όλες σχεδόν τις επαφές του με το κράτος, ο πολίτης, βλέπει ν’ αντιμετωπίζεται σαν παρίας, αν όχι σαν απατεώνας. Και σαν να μην φτάνουν όλα αυτά, έρχονται οι γνωστές δηλώσεις για «κοπρίτες» κ.α. για να ενισχύσουν ακόμα περισσότερο τη δυσπιστία. Φτάσαμε σε ένα σημείο, όπου ο πολίτης νιώθει πεσμένος καταγής με την κρατική μπότα στο πρόσωπό του.
Ο πολίτης, βλέπει, πως ανάμεσα σ’ εκείνον και στην πολιτεία, δεν ισχύει τίποτα απ’ τον κανόνα «Ισχύει ότι είπαμε και συμφωνήσαμε» κι αυτό είναι τρομαχτικό.
Ο πολίτης, αισθάνεται, όχι μόνο ότι απειλείται, αλλά ότι δε βρίσκει και τίποτα, δεν βρίσκει καμιά κοινωνική αξία πλέον, που θα άξιζε να υπερασπιστεί με κάθε θυσία, κι αυτό είναι το ακόμα πιο τρομαχτικό.
Η ευρέως διαδομένη θέση, ότι «έτσι ήμασταν πάντα οι Ελληνες», είναι λανθασμένη και άκρως παραπλανητική. Οι Ελληνες συνήθιζαν να συναντιόνται στην Εκκλησία του Δήμου, στην αγορά και σε άλλους δημόσιους χώρους με την συνειδητή πρόθεση να συζητήσουν με ενδιαφέρον για τα κοινά τους θέματα. Ενιωθαν πως έφεραν την απόλυτη ατομική ευθύνη και πως αν δεν έκαναν κάτι εκείνοι οι ίδιοι τα πράγματα δεν θα γινόταν από μόνα τους.
Το δίλημμα: ή θα δημιουργήσουμε ένα νέο Consensus Gentium (Συμφωνία γενικής αποδοχής μεταξύ μας) ή πέραν των οικονομικών, θα χρεοκοπήσουμε και κοινωνικά. Είμαστε καταδικασμένοι να αλλάξουμε για να ξαναγίνουμε αυτό που μπορούμε και ήμασταν κάποτε ή θα κονιορτοποιηθούμε, κλείνοντας για πάντα τον κύκλο της ζωής μας ως έθνους. Το αλλάζουμε ή βουλιάζουμε ισχύει πρωτίστως για κυβερνώντες και εξουσιάζοντες και μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν ικανοποιητικές ενδείξεις, ούτε σοβαρές προθέσεις για αλλαγή. Ισχύει περισσότερο το «θα τα αλλάξουμε όλα, για να παραμείνουν εντέλει όλα όπως ήταν πριν».Γράφει ο Αλέξανδρος Πιστοφίδης.
http://press-gr.blogspot.com
