μια πατριδα
Στίχοι:
Νίκος Γκάτσος
Μουσική:
Σταύρος Ξαρχάκος
Πρώτη εκτέλεση:
Γιώργος Νταλάρας.
Μια χούφτα είν' ο άνθρωπος
από στυφό προζύμι
γεννιέται σαν αρχάγγελος
πεθαίνει σαν αγρίμι
του μένει μόνο στη ζωή
μια γλώσσα μια πατρίδα
η πρώτη του παρηγοριά
και η στερνή του ελπίδα
Όλο το βιός κι η προίκα του ένας καημός στα στήθια
κι ο τόπος που τον γέννησε η δυνατή του αλήθεια
Για δέστε κείνο το παιδί με τα γερά τα χέρια
πώς οδηγεί τ'αδέρφια του ν'ανέβουν ως τ'αστέρια
κι απ' τα βουνά της Ρούμελης και τα νησιά του νότου
ένας πανάρχαιος παππούς κοιτάει τον εγγονό του.
Αρκάς, γεννιέται στην Ασέα το 1911, τελειώνει το Δημοτικό στο χωριό του και το Γυμνάσιο στην Τρίπολη, και κατόπιν μετακόμιζει με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου σπουδάζει φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Με τον Ελύτη γνωρίζεται ένα βράδυ του ‘36 ενώ χάζευαν έξω απ’ τα ζαχαροπλαστεία των Χαυτείων` γίνονται αμέσως φίλοι. «Ψηλός, λιγνός, μελαχρινός, θυμάται ο Ελύτης, με μάτια μεγάλα που έμελλαν, στις δεκαετίες που ακολούθησαν, να κάψουν πολλές καρδιές, όμως πάντα λίγο ερεθισμένα σαν από μια μόνιμη αϋπνία, έστεκε κει, καταμεσής στο πλήθος, ελαφρά σκυφτός από φυσικού του, κάτω από μια μακριά ριχτή μπεζ καμπαρτίνα με ανασηκωμένο τον γιακά, σφίγγοντας κάτω από την μασχάλη του ένα μάτσο ξένα κινηματογραφικά περιοδικά, γαλλικά και αμερικάνικα τα περισσότερα. Κάπνιζε αδιάκοπα ενώ άκουγε αυτά που του έλεγα μ’ ένα ύφος αποσπασμένο, που δεν μπορούσα να καταλάβω είναι υπεροψία ή αδιαφορία και μόνο».
Κυριο ποιητικό του έργο η ποιητική του σύνθεση «Αμοργός», που του χάριζει περίοπτη θέση μεταξύ των ελλήνων ποιητών. Στίχοι που συνδυάζονται ζηλευτά ισορροπημένα, η δημοτική, η λαϊκή αλλά και η λόγια ποίηση. Ο λόγος του είναι κεντημένος με την κάθε λογής απεραντοσύνη του ελληνισμού: Ιστορική απεραντοσύνη, γεωφυσική απεραντοσύνη, κοινωνική απεραντοσύνη, ερωτική απεραντοσύνη… Ταξιδεύει στη στεριά, καταδύεται στη θάλασσα. Σμίγει τη λύπη με τη χαρά, το χρωματιστό με το ασπρόμαυρο, το χειμώνα με το καλοκαίρι. Διαπλέκει τον έρωτα του λόγου με τη μουσική, αλλά και της μουσικής με το λόγο. Στίχοι κι εκφράσεις κλειδιά, που ο κάθε ένας ξεχωριστά περικλείει το παν.
«Κάπου θα βρούμε της χαράς την αμμουδιά» (τραγούδι «Ήρθατε σαν κύματα»), «Αν πιστέψεις τη ζωή θα λυγίσουν οι θεοί» (Παραλλαγή για το τραγούδι «Παλληκάρι στα Σφακιά»), «Ελλάδα Ελλάδα μάνα του καημού» (Τραγούδι «Μάνα μου Ελλάς»), «Φύσα αεράκι φύσα με μη χαμηλώνεις ίσαμε» (Τραγούδι «Γεια σου χαρά σου Βενετιά»), «Πάντα στον κόσμο θα ‘ρχεται Παρασκευή Μεγάλη και κάποιος θα σταυρώνεται για να σωθούν οι άλλοι» (Μανιάτικος Εσπερινός, σχεδίασμα). Κι αν θελήσεις να εμβαθύνεις καταφεύγοντας στην υπερρεαλιστή ποιητή (Αμοργός) θα εντοπίσεις λυγερές κι ατσάλινες συνάμα φράσεις όπως:
«Είταν του Μάη το πρόσωπο…», «Να βρεις μιαν άλλη θάλασσα μιαν άλλη απαλοσύνη», «Φτάνει ν’ ανθίσει μόνο…», «Κι αν θα διψάσεις για νερό…», «Πόσο πολύ σε αγάπησα εγώ μονάχα το ξέρω», «Χρόνια και χρόνια πάλεψα …» κτλ .
Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Δήμος Μούτσης, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και άλλοι συνθέτες μελοποίησαν στίχους του, που τραγουδήθηκαν από δημοφιλείς καλλιτέχνες και έγιναν μεγάλες επιτυχίες, - «Αθανασία», «Της γης το χρυσάφι», «Ρεμπέτικο», «Αρχιπέλαγος», «Πήρες το μεγάλο δρόμο», «Πορνογραφία», «Λαϊκή Αγορά», «Η Μικρή Ραλλού», «Μια γλώσσα, μια πατρίδα», «Αν θυμηθείς τ' ονειρό μου», «Η νύχτα», «Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά», «Αντικατοπτρισμοί», «Το κατά Μάρκον», «America, America», «Χάρτινο το Φεγγαράκι», «Πάει ο καιρός» κ.ά..
Σπουδαίο είναι και το μεταφραστικό του έργο. Μετέφρασε για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης και του Λαϊκού Θεάτρου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα («Ματωμένος Γάμος», «Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα»), Αύγουστο Στρίνμπεργκ («Ο Πατέρας»), Ευγένιο Ο' Νηλ («Ταξίδι μακριάς ημέρας μέσα στη νύχτα»), Λόπε ντε Βέγκα («Φουέντε Οβεχούνα») και Τενεσί Ουίλιαμς («Λεωφορείο ο Πόθος»).
Πεθαίνει στην Αθήνα σαν σήμερα, 12 Μαίου του 1992.
ΥΓ : Αναρωτιέμαι, αν έχουν κάποια σχέση, αν προέρχονται από τον ίδιο λαό, οι στίχοι του Γκάτσου , στό παραπάνω τραγούδι ¨Μιά γλώσσα μιά Πατρίδα¨ με τούς στίχους του τραγουδιού που εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Eurovision .. Καί καλά η μουσική του Ξαρχάκου και η φωνή του Νταλάρα, αυτά εξελίσονται, αλλά οι στίχοι :
" Όλο το βιός κι η προίκα του ένας καημός στα στήθια
κι ο τόπος που τον γέννησε η δυνατή του αλήθεια
Για δέστε κείνο το παιδί με τα γερά τα χέρια
πώς οδηγεί τ'αδέρφια του ν'ανέβουν ως τ'αστέρια
κι απ' τα βουνά της Ρούμελης και τα νησιά του νότου
ένας πανάρχαιος παππούς κοιτάει τον εγγονό του"
τι κοινό μπορεί να έχει με τούς πρώτους στίχους του τραγουδιού «Watch My Dance», - σε μετάφραση, - γιατί προφανώς τον στιχουργό δεν τον ..κάλυπτε η Ελληνική γλώσσα , γιαυτό και οι περισσότεροι στίχοι είναι γραμμένοι στα Αγγλικά :
" Γεννήθηκα τόσο προδομένος
Ποιος είμαι; Τι θα γίνω;
Τι είναι δικό μου στη ζωή;
Μόνο ο ουρανός και η θάλασσα
Όχι, δεν θα τα παρατήσω
αυτά ειναι η περιουσία μου, η απόδειξη μου
Μην πιστεύετε ό,τι ακούτε
Γιατί η αλήθεια τους σκοτώνει την αλήθεια σαςΤο καθήκον που έχω είναι ο πόλεμος μου ενάντια στο φόβο
και σας θέλω μαζί μου, ναι, σας θέλω τόσο κοντά "
Δηλαδή γιά τι αίσθημα συνέχειας και κοινή συνείδηση του Εθνους μιλάμε, εδώ τα νέα παιδιά χαμένα μέσα στην μοναξιά προσπαθούν να ξεπεράσουν τα στοιχειώδη προσωπικά υπαρξιακά τους προβλήματα....
Μεγάλο θέμα συζήτησης και αυτοκριτικής για την γενιά μας του 50 και του 60, για τίς μεγάλες ίσως ευθύνες μας !
Από τοv Δρ. Νίκο Κρεμμύδα
http://www.youtube.com/watch?v=POA8a79LwsY
