Μυθιστορήματα του Τολστόι ζήτησε να του φέρουν στη φυλακή ο Ράτκο Μλάντιτς. Παράξενο; Ίσα – ίσα.
Απολύτως αναμενόμενο. Το μικρό του όνομα, το Ράτκο δηλαδή, είναι υποκοριστικό του Ράτιμιρ (Rat i Mir) που στα σέρβικα σημαίνει «Πόλεμος και Ειρήνη»! Κι όπως ακριβώς ο Τολστόι στο κορυφαίο του αυτό έργο αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα που σφράγισαν την ιστορία της χώρας του, έτσι και τ’ όνομα του Μλάντιτς είναι «σημάδι» της σέρβικης αλλά και της προσωπικής του διαδρομής και ιστορίας.Ο Ράτιμιρ (Ράτκο) Μλάντιτς γεννήθηκε στη διάρκεια του Β’ ΠαγκοσμίουΠολέμου, το 1942, σε μια περιοχή της Βοσνίας που είχαν ήδη από το 1941 θέσει υπό τον έλεγχό τους οι κροάτες σύμμαχοι των Ναζί υπό τον «Poglavnik» (ηγέτη) Άντε Πάβελιτς κι είχαν δημιουργήσει το λεγόμενο «Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας». Σ’ αυτό το μόρφωμα – μαριονέτα συντελέστηκε η γενοκτονία του σέρβικου πληθυσμού, εκεί σκοτώθηκε ο παρτιζάνος πατέρας του Μλάντιτς το 1945, σε επίθεση, της οποίας ο ίδιος ηγείτο, κατά του χωριού του Πάβελιτς, κυρίως εκεί οι γονείς έδιναν, κατά κόρον, τότε, το όνομα Ratimir στα νεογέννητα αγοράκια τους -σημάδι κι αντανάκλαση, ταυτοχρόνως, της συγκεκριμένης εποχής και του εθνικιστικού μίσους.
Έχουν περάσει 17 χρόνια από την τελευταία φορά που τον είδα. Ήταν στην κορυφή του όρους Γιάμπουκα, στη διάρκεια της πολιορκίας του Γκόραζντε. Οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις σε πλήρη ανάπτυξη, αυτός να πηγαίνει πάνω – κάτω, να δίνει διαταγές και να κοιτάζει από τα κιάλια που είχε μονίμως κρεμασμένα στο λαιμό του. Με το Στέφανο και τον Κώστα (καλή τους ώρα εκεί στη Θεσσαλονίκη που είναι) ήμαστε το ένα από τα τρία τηλεοπτικά συνεργεία που είχε επιτρέψει να τον ακολουθήσουν μέχρι το σημείο από το οποίο συντόνιζε τις πολεμικές επιχειρήσεις. Τα άλλα ήταν το Ρώυτερς και η σερβο-βοσνιακή τηλεόραση. Συχνά-πυκνά ακούγονταν ουρλιαχτά ακριβώς από κάτω μας, από τη κοιλάδα του Ντρίνα, τόσο δυνατά που ακόμη κι αυτό το ρυθμικό μπαμ-μπαμ του πυροβολικού δεν μπορούσε να τα καλύψει. Ήταν τόσο έντονα, ουρλιαχτά και βόμβες μαζί, λες κι είχαν βαλθεί να δικαιώσουν την άποψη του -βραβευμένου με Νομπέλ- βόσνιου συγγραφέα Άντριτς για τη χώρα του ως τόπου εμμονικά προσκολλημένου στο μίσος και την καταστροφή.
Αυτό ακριβώς ρώτησα τον Μλάντιτς. Τι είναι αυτά που λες… απάντησε… το καθήκον μου κάνω, το λαό μου υπερασπίζομαι και το σπίτι μου. Κι εδώ -κυριολεκτώ. Ήταν απ’ τα πρώτα σπίτια το δικό μου που έκαψαν οι Τούρκοι* μόλις μας έκοψαν απ’ τη Γιουγκοσλαβία. Συνέχισε απαριθμώντας μια τεράστια λίστα σέρβικων χωριών και περιοχών που δεν συγκράτησα, και τα οποία, όπως είπε, είχαν κάψει και λεηλατήσει οι Τούρκοι και οι Ουστάσι** από την αρχή του εμφυλίου. Με το τελευταίο όνομα έκλεισε και τη συζήτηση και λίγο αργότερα ζήτησε απ’ όλους μας, των σερβο-βοσνίων συναδέλφων συμπεριλαμβανομένων, να απομακρυνθούμε από τη ζώνη των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Ο Μλάντιτς που εγώ γνώρισα ήταν ένας άνθρωπος τραχύς, απότομος, αλλά ευθύς.Ο χαρακτήρας του δεν είχε καμία σχέση μ’ εκείνον του Κάρατζιτς τον οποίο, επίσης, είχα την ευκαιρία να συναντήσω κάμποσες φορές. Γι αυτό και δεν μου είχε προκαλέσει την παραμικρή έκπληξη, όταν τον συνέλαβαν το 2008, το καμουφλάζ του: η κοτσίδα, τα μούσια, τα γυαλιά, η εναλλακτική ιατρική. Είναι η φύση του τέτοια. Όμως του Μλάντιτς είναι άλλη: να μην κρύβεται, να μην αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά του, να μην καμουφλάρεται. Κι η αλήθεια είναι πως δεν κρυβόταν σοβαρά όλα αυτά τα χρόνια. Κι αν συνελήφθη είναι διότι άλλαξαν οι εποχές και μαζί τους οι πολιτικοί. Απ’ τη φωτογραφία του που είδα στην εφημερίδα «Πολίτικα» αλλά και από τον τρόπο που αντέδρασε όταν οι αστυνομικοί του είπαν αν πει ποιος είναι… είμαι αυτός που ζητάτε… νομίζω πως ανακουφίστηκε που όλο αυτό το ψευτο-κυνηγητό τελείωσε. Νομίζω πως το αποζητούσε κιόλας και πως τη φράση «είμαι αυτός που ζητάτε», την είχε προετοιμάσει αν όχι προβάρει καιρό τώρα. Διότι ο Μλάντιτς που εγώ γνώρισα, εκτός από τραχύς, απότομος κι ευθύς, ένοιωθε «μικρός θεός». Νομίζω πως το έδειχνε κιόλας…
Ο Ράτιμιρ (Ράτκο) Μλάντιτς κατηγορείται για τα χειρότερα εγκλήματα που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος. Είναι τραγική ειρωνεία να κατηγορείται για
γενοκτονία κάποιος που γεννήθηκε και μεγάλωσε με τις ιστορίες φρίκης της σφαγής του γένους του.
γενοκτονία κάποιος που γεννήθηκε και μεγάλωσε με τις ιστορίες φρίκης της σφαγής του γένους του.
*Τούρκοι, είναι το υποτιμητικό όνομα με το οποίο σέρβοι και κροάτες αποκαλούσαν τους βόσνιους μουσουλμάνους.
**Ουστάσι, είναι το υποτιμητικό όνομα με το οποίο σέρβοι και μουσουλμάνοι αποκαλούσαν τους Κροάτες. (για την ιστορία –κροάτες και μουσουλμάνοι αποκαλούσαν υποτιμητικά τους σέρβους τσέτνικ).Μαρία Καρχιλάκη.
