Σ’ αυτό το αιθέριο φως, που διώχνει το φόβο και κατατροπώνει τα δαιμόνια, οφείλει ο Έλληνας την αντοχή και την επιβίωσή του από τόσες ιστορικές κακοτυχίες, πολέμους, κατοχές, διώξεις.
Σκεφτείτε μόνο μια χώρα σαν την Ιρλανδία σε κατάσταση χρεοκοπίας. Κρύο, βροχή, ομίχλη, σκοτεινιά, όλα γκρίζα. Πώς ν’ αντέξεις; Πώς ν’ ανασάνεις;
Ο Έλληνας ανοίγει το παράθυρό του κάθε πρωί και ο πάμφωτος ουρανός διαλύει τους εφιάλτες της νύχτας, διαψεύδει όλους τους χρησμούς της επικείμενης καταστροφής. Η ομορφιά της χώρας μας είναι ιαματική, εξαγνιστική· δεν αρκεί βέβαια για να εξαγοράσουμε το χρέος, αλλά τουλάχιστον μας προφυλάσσει από την απελπισία.
Είναι, όμως, μόνο όμορφη η χώρα μας; Το φυσικό κάλλος της δεν θα έφτανε να την κάνει μοναδική. Εκείνο που χαρίζει στη φυσική ομορφιά της μιαν υπερβατική και ηθική διάσταση είναι το παλίμψηστο του μύθου και της ιστορίας που κρύβει κάθε γωνιά της. Ο μορφωμένος άνθρωπος, όχι μόνο ο Έλληνας, αλλά ο πολίτης του κόσμου που ανήκει στον πλανήτη της νοόσφαιρας, όταν βαδίζει πάνω στα χώματα της Ελλάδας, αισθάνεται να τον διαπερνά το ρίγος της ιστορίας. Τα ορατά λείψανα του παρελθόντος αποκτούν φωνή, γίνονται «λαλέοντα».
Λυρικοί και τραγικοί ποιητές, φιλόσοφοι και ιστορικοί έδωσαν φωνή σ’ αυτούς τους τόπους και καλλιτέχνες σμίλεψαν στο μάρμαρο «ήβης αγλαόν άνθος», ορίζοντας τον κανόνα του απόλυτου κάλλους εσαεί.
Λυρικοί και τραγικοί ποιητές, φιλόσοφοι και ιστορικοί έδωσαν φωνή σ’ αυτούς τους τόπους και καλλιτέχνες σμίλεψαν στο μάρμαρο «ήβης αγλαόν άνθος», ορίζοντας τον κανόνα του απόλυτου κάλλους εσαεί.
Αν το φυσικό κάλλος από μόνο του καθιστά δυσχερή τη διαχείριση της ελληνικής γης, το παλίμψηστο του μύθου και της ιστορίας μεταβάλλει ολόκληρη την επικράτεια σε άβατο. Ας μην υπερβάλλουμε, ωστόσο. Με εναργή τη συνείδηση της ιερότητας του τόπου μας, οφείλουμε να δεχτούμε ότι η «αξιοποίηση» της δημόσιας περιουσίας είναι επιτακτική υποχρέωση της Πολιτείας, όχι μόνο για να αντιμετωπίσουμε το χρέος της χώρας, αλλά και για να βελτιώσουμε τους όρους ζωής του πολίτη.Όμως, με ποιούς όρους πρέπει να προχωρήσουμε στην αξιοποίηση; Δεν μιλάω, φυσικά, για την προστασία των αρχαιολογικών τόπων γιατί εκεί υπάρχει επαρκής μέριμνα. Αναφέρομαι σε κάθε είδους αναπτυξιακό πρόγραμμα που προβλέπει μεγάλες χωροταξικές παρεμβάσεις στη χώρα μας, είτε πρόκειται για λιμάνια, αεροδρόμια, τουριστικές εγκαταστάσεις, συγκροτήματα κατοικιών.
Ποιός θα προφυλάξει το απαράμιλλο ελληνικό τοπίο από την ύβρη των πιθανών αυθαιρεσιών;
Ποιός θα προφυλάξει το απαράμιλλο ελληνικό τοπίο από την ύβρη των πιθανών αυθαιρεσιών;
Ένα καινούργιο {αεροδρόμιο δημιουργείται στο Καστέλλι Πεδιάδος} σ’ ένα τοπίο μεγάλης ομορφιάς, στον ίσκιο της οροσειράς της Δίκτης, των Λασηθιώτικων βουνών.
Έχει ληφθεί μέριμνα για τη μορφή του;
Έχει μπει όρος να διενεργηθεί διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός;
Έχει προβλεφθεί επιτροπή αρχιτεκτόνων, στην οποία θα συμμετέχουν και διακεκριμένοι Έλληνες για την επιλογή της καλύτερης μελέτης;
Ένα αεροδρόμιο σχεδιασμένο από ένα μεγάλο αρχιτέκτονα θα προσέθετε στη χρηστικότητα και χρησιμότητα του έργου μιαν ανεκτίμητη υπεραξία, όπως γίνεται με πολλά σύγχρονα αεροδρόμια (Μαδρίτης, Μπιλμπάο, Λυών, Βενετίας κ.ά).
Αλλοίμονο αν αφήσουμε στον επενδυτή την ανεξέλεγκτη επιλογή της μορφής, των υλικών κατασκευής ή ακόμη και της λειτουργικότητας του νέου αεροδρομίου.
Έχει ληφθεί μέριμνα για τη μορφή του;
Έχει μπει όρος να διενεργηθεί διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός;
Έχει προβλεφθεί επιτροπή αρχιτεκτόνων, στην οποία θα συμμετέχουν και διακεκριμένοι Έλληνες για την επιλογή της καλύτερης μελέτης;
Ένα αεροδρόμιο σχεδιασμένο από ένα μεγάλο αρχιτέκτονα θα προσέθετε στη χρηστικότητα και χρησιμότητα του έργου μιαν ανεκτίμητη υπεραξία, όπως γίνεται με πολλά σύγχρονα αεροδρόμια (Μαδρίτης, Μπιλμπάο, Λυών, Βενετίας κ.ά).
Αλλοίμονο αν αφήσουμε στον επενδυτή την ανεξέλεγκτη επιλογή της μορφής, των υλικών κατασκευής ή ακόμη και της λειτουργικότητας του νέου αεροδρομίου.
Γίνεται λόγος για την αξιοποίηση της περιοχής του εργοταξίου της γέφυρας του Ρίου-Αντιρίου. Η γέφυρα είναι ένα από τα ωραιότερα έργα σύγχρονης αρχιτεκτονικής και η μορφή της-πέρα από τη λειτουργική και χρηστική της σημασία- αποτελεί μιαν αυταξία. Είναι έργο Τέχνης. Η σιλουέτα της εγγράφεται με χάρη στο τοπίο φορτίζοντάς το με ένταση και ρυθμό.
Τι θα γίνει αν κάποιος υψώσει δίπλα ένα κτήριο που την προσβάλλει ή καλύπτει και διακόπτει τη θέα της; Η υπεραξία αυτού του αριστουργήματος θα έχει αναιρεθεί.
Χρειάζεται, λοιπόν, ιδιαίτερη προσοχή και έλεγχος, ώστε όχι μόνο να προστατέψουμε το φυσικό και δομημένο περιβάλλον του τόπου μας, αλλά να αποκτήσουμε και νέα αξιόλογα κτήρια που θα εναρμονίζονται μ’ αυτό και θα το πλουτίζουν.
Τι θα γίνει αν κάποιος υψώσει δίπλα ένα κτήριο που την προσβάλλει ή καλύπτει και διακόπτει τη θέα της; Η υπεραξία αυτού του αριστουργήματος θα έχει αναιρεθεί.
Χρειάζεται, λοιπόν, ιδιαίτερη προσοχή και έλεγχος, ώστε όχι μόνο να προστατέψουμε το φυσικό και δομημένο περιβάλλον του τόπου μας, αλλά να αποκτήσουμε και νέα αξιόλογα κτήρια που θα εναρμονίζονται μ’ αυτό και θα το πλουτίζουν.
Το Ελληνικό είναι μια άλλη περιοχή που πρόκειται να παραχωρηθεί για σημαντική διάρκεια χρόνου προκειμένου ν’ αξιοποιηθεί. Εδώ ελλοχεύουν ακόμη μεγαλύτεροι κίνδυνοι.Φανταστείτε τη μικρογραφία μιας ουτοπικής πόλης με ουρανοξύστες σαν εκείνους που ξεφυτρώνουν στην έρημο των Εμιράτων. Πολλοί από αυτούς τους ουρανοξύστες υπογράφονται από διάσημους αρχιτέκτονες και είναι αξιοθαύμαστοι. Στην κλίμακα της Αττικής ωστόσο, στον ίσκιο του Παρθενώνα, θα αποτελούσαν ύβρη.
Αξίζει να δει κανείς με πόσο σεβασμό για το περιβάλλον, για την κλίμακά του, για την γειτνίαση με την θάλασσα, σχεδίασε ο επιφανής αρχιτέκτονας Renzo Piano τα δυο κτήρια της Βιβλιοθήκης και της Λυρικής Σκηνής που πρόκειται ν’ ανεγερθούν στο Φαληρικό Δέλτα, στον παλιό Ιππόδρομο, με την βοήθεια του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», που εδώ λειτούργησε όπως οι Έλληνες ευεργέτες του 19ου αιώνα. Αυτό είναι ένα παράδειγμα σωστής παρέμβασης στον χώρο της Αττικής.
Δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε ότι η κρίση που διέρχεται ο τόπος θα περάσει κάποτε και ότι εμείς που, δυστυχώς, κληθήκαμε να τη διαχειριστούμε θα δώσουμε λόγο στις γενιές των Ελλήνων που θα ζουν σ’ αυτή τη χώρα πολλά χρόνια μετά από μας. Οφείλουμε να την προστατέψουμε από την ύβρη της κερδοσκοπίας και να τους την παραδώσουμε ακέραιη και ωραία όπως τη βρήκαμε, με σεβασμό στην ιστορία της και στα πάθη του λαού της.
*Η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα είναι Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης
