«… Ο πλούτος, εξ άλλου, μας χρησιμεύει ως ευκαιρία μάλλον προς εκτέλεσιν έργων, παρά ως ελατήριον κομπορρημοσύνης. Ούτε θεωρούμεν εντροπήν την ομολογίαν της πενίας, αλλά μεγαλυτέραν εντροπήν το να μη καταβάλλη κανείς κάθε προσπάθειαν δια να την διαφύγη.
Εις την πόλιν μας, άλλωστε, εκείνοι που επιμελούνται τας προσωπικάς των υποθέσεις δεν αμελούν δια τούτο τας δημοσίας, και μολονότι άλλοι μεν είναι απησχολημένοι εις τούτο, άλλοι δε εις εκείνο το επιτήδευμα, όλοι εννοούν επαρκώς τα πολιτικά πράγματα. Διότι μόνοι ημείς εκείνον που δεν μετέχει εις αυτά θεωρουμεν όχι φιλήσυχον, αλλ’ άχρηστον πολίτην, και εφόσον δεν λαμβάνομεν οι ίδιοι την πρωτοβουλίαν των ληπτέων αποφάσεων, κρίνομεν τουλάχιστον ορθώς περί των μέτρων, τα οποία άλλοι εισηγούνται, πιστεύοντες ότι τα έργα ζημιώνει όχι η συζήτησις, αλλά το να μη διαφωτισθή κανείς προηγουμένως δια της συζητήσεως, πριν έλθη η ώρα της δράσεως. Διότι και κατά τούτο διαφέρομεν τωόντι πολύ από τους άλλους, ότι είμεθα εξαιρετικώς τολμηροί εις την δράσιν και σύγχρονως μελετώμεν οι ίδιοι κατά βάθος όσα πρόκειται να επιχειρήσωμεν, ενώ εις τους άλλους, αντιθέτως, η μεν αμάθεια γεννά θράσος, η δε σκέψις ενδοιασμόν… Διότι τους φίλους μας επιδιώκομεν ν’ αποκτήσωμεν όχι ευεργετούμενοι από αυτούς, αλλ’ ευεργετούντες αυτούς. Καθόσον ο ευεργετήσας είναι φίλος ασφαλέστερος από τον ευεργετούμενον, διότι επιδιώκει δια της συνεχίσεως της προς αυτόν ευμενείας να διατηρήση την ευγνωμοσύνην του. Ενώ ο ευεργετηθείς είναι μάλλον αδιάφορος φίλος, καθόσον γνωρίζει ότι θ’ ανταποδώση την προς αυτόν χάριν όχι ως εύνοιαν, αλλ’ ως εξόφλησιν χρέους. Και μόνοι αφόβως ωφελούμεν άλλους όχι από υπολογισμόν δια το ιδικόν μας υλικόν συμφέρον, αλλ’ από εμπιστοσύνην προς το ελευθέριον πνεύμα, από το οποίον εμπνεόμεθα…
…. Αλλ’ οφείλετε μάλλον καθ’ εκάστην να προσηλώνετε τα βλέμματά σας προς τας ορατάς εκδηλώσεις της δυνάμεως της πόλεως, έως ότου γίνετε θαυμασταί της. Και όταν εμπνευσθήτε από την θέαν του μεγαλείου της, να σκεφθήτε ότι όλα αυτά τα απέκτησαν άνδρες τολμηροί, οι οποίοι εγνώριζαν τί έπρεπε να πράξουν και κατά την ώραν του κινδύνου ωδηγούντο από υψηλόν αίσθημα τιμής, και οι οποίοι, εάν ποτέ ήθελαν αποτύχει εις καμμίαν επιχείρησιν, έκριναν αποφασιστικώς ότι η πατρίς των τουλάχιστον δεν έπρεπε να στερηθή την ανδρείαν των, και προσέφεραν την ζωήν των ως τον ενδοξότερον υπέρ αυτής έρανον. Καθόσον, θυσιάζοντες την ζωήν των δια το κοινόν καλόν, εκέρδιζαν υπέρ εαυτών τον αθάνατον έπαινον, και τάφον επισημότατον, όχι τόσον τον τάφον, εις τον οποίον κείνται, όσον εκείνον, εις τον οποίον η δόξα των επιζή αείμνηστος, πανηγυριζομένη είτε δια λόγων, είτε δια τελετών εις κάθε ευκαιρίαν. Διότι των επιφανών ανδρών τάφος είναι όλη η γη, και δεν διαμνημονεύονται αυτοί μόνον εις την ιδικήν των πατρίδα δι’ επιτυμβίων στηλών και επιγραφών, αλλά και εις την ξένην διατηρείται άγραφος η μνήμη των, χαραγμένη εις το πνεύμα εκάστου μάλλον παρά εις υλικά μνημεία. Τους άνδρας αυτούς οφείλετε να μιμηθήτε, και θεωρούντες ότι θεμέλιον της ευτυχίας είναι η ελευθερία, και της ελευθερίας η ευψυχία, μη αποβλέπετε με ανησυχίαν εις τους κινδύνους του πολέμου. … Καθόσον εις άνδρα έχοντα γενναίον φρόνημα, είναι αλγεινοτέρα η ταπείνωσις, την οποίαν προκαλεί η δειλία, παρά ο ανώδυνος θάνατος, ο επερχόμενος εις στιγμήν που είναι γεμάτος από θάρρος και εμπνέεται συγχρόνως από την ελπίδα της νίκης της πατρίδος…”Περικλέους Επιτάφιος (απόσπασμα, μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου) 2.500 χιλιάδες χρόνια πριν στην Ελλάδα (Αθήνα), όπου ακούσθηκε για πρώτη φορά η λέξη «Ευρώπη», επικρατούσαν με το πραγματικό (και όχι το κάλπικο) νόημα τους η δημοκρατία, η ελευθερία, η φιλοπατρία, η γενναιότητα, η ανιδιοτέλεια, η συμμετοχή στα κοινά, το κοινό καλό, ο ορθός λόγος, η φρόνηση… Σήμερα στην Ελλάδα; παρακμή, δημοκρατία υπό προϋποθέσεις (πόσο ελεύθερα και δημοκρατικά αποφασίζει κάποιος χωρίς τα βασικά), ατεκμηρίωτος λόγος, λαϊκισμός, ανεύθυνες πράξεις, προκλητικός πλουτισμός των λίγων, ιδιώτευση, αδιαφορία, ωχαδερφισμός, ανεπαρκή πολιτική τάξη, με το ψάρι να βρωμάει πάντα από το κεφάλι (δεν έχουμε όλοι τις ίδιες ευθύνες)… Σήμερα στην Ευρώπη; θεοποίηση των αγορών, των αριθμών και των στατιστικών, επικίνδυνα παιχνίδια των ισχυρών, υποκρισία, έλλειψη οράματος, λαοί στο περιθώριο, λαοί που αγωνιούν και ψάχνουν για ελπίδα… Ελπίδα; Οι νέοι που αγωνιούν, δημιουργούν, υπομένουν, υποφέρουν, φοβούνται, μεταναστεύουν από ανάγκη και όχι από επιλογή… Οι νέοι αυτοί κάποια στιγμή θα μιλήσουν και θα πράξουν. Ας τους βοηθήσουμε με ανοιχτή την καρδιά, με κατανόηση των φόβων και των ελπίδων τους, με εμπιστοσύνη στις δυνατότητες τους και με τη γνώση των (μεγάλων) λαθών μας, όχι μόνο ζητώντας τους συγγνώμη, αλλά λέγοντας τους όλη την αλήθεια (ακόμη και για τα δικά τους λάθη), αφού θυμηθούμε ότι είμαστε και μεις κάποτε νέοι.Ελπίζω οι νέοι μας να μπορούν να κατανοήσουν αυτό το απόσμασμα του Επιταφίου. 17 Νοεμβρίου 2011, 38 χρόνια μετά το «ψωμί, παιδεία, ελευθερία»…
*Ο Σταύρος Κουμπιάς είναι καθηγητής στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Τεχνολογίας Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Πατρών και πρώην Πρύτανης.
