"Λόγοισι πτερούνται; Υπό λόγων ο νους μετεωρίζεται
επαίρεται τ' άνθρωπος".
Οι λόγοι δίνουν φτερά; Με τα λόγια ο νους υψώνεται και
αναπτερώνεται ο άνθρωπος.
Αριστοφάνης, Όρνιθες, στ.
Βρήκα την παραπάνω μικρή ταινία ιδιαιτέρως συγκινητική και
εξ' αυτού του λόγου πολύ αποτελεσματική στην μετάδοση του μηνύματος της.
Ταυτόχρονα συνειδητοποίησα ότι αυτό από μόνο του συνιστά οξύμωρο: η ταινία (άρα
η κινούμενη εικόνα, με τη συνοδεία όμορφης μουσικής εν προκειμένω) επιδιώκει
και το επιτυγχάνει, να τονίσει και να αποδείξει την τεράστια δύναμη των λέξεων,
του λόγου, η καταλυτική της όμως επιτυχία αναιρεί ίσως το μήνυμα της.
Ένα βίντεο 1,5 λεπτού επιτυγχάνει, όσα θα χρειάζονταν
εκατοντάδες λέξεις για να τεκμηριώσουν. Άρα μήπως όντως τελικά ζούμε στην εποχή
της απόλυτης επικυριαρχίας της εικόνας επί του λόγου (ίσως και επί της
λογικής); Μήπως περισσότερο δίκιο από τον Αριστοφάνη είχε ο Ηράκλειτος, που
έλεγε «Οφθαλμοί των ώτων ακριβέστεροι μάρτυρες» ; Mπορεί και να είναι έτσι,
αλλά αν ξαναδείτε το βιντεάκι πιο προσεκτικά, θα προσέξετε, ότι όλη σχεδόν η
ισχύς του κρύβεται στην επιγραφή (στις λέξεις, τον λόγο) που έγραψε η κοπέλα
στο χαρτόνι του τυφλού γέροντα (αυτό δεν περιμένατε να διαπιστώσετε όσο το
παρακολουθούσατε;) Τα άλλα όλα ήταν σκηνοθεσία, έξυπνη βέβαια και ευρηματική,
αλλά χωρίς τον λόγο θα έμενε εκκρεμής και άνευ νοηματοδότησης.
"Εν αρχή ήν ο Λόγος, και ο Λόγος ήν προς τον Θεόν, και
Θεός ήν ο Λόγος" , είναι οι πρώτες λέξεις του Ευαγγελίου του Ιωάννη, ενώ
και οι Μάγια είχαν ένα θεό ειδικά για τις λέξεις. Aλλά και πριν τον
Χριστιανισμό και τους Μάγια, οι Αρχαίοι Έλληνες χωρίς να τον θεοποιούν,
προσέδιδαν στον λόγο μεγάλη αξία: «Δεν δίνουμε την εξουσία σ'έναν άνθρωπο, αλλά
στον λόγο (την λογική, αλλά και την ομιλία), επειδή οι άνθρωποι ασκούν την
εξουσία για τον εαυτό τους και γίνονται τύραννοι» («Ουκ εώμεν άρχειν άνθρωπον
αλλά τον λόγον, ότι τούτο ποιεί και γίνεται τύραννος»-Αριστοτέλης, Ηθικά
Νικομάχεια, Ε, 11, 1334α, 41).
Οι λέξεις λοιπόν, οι ιδέες, ο λόγος έχουν αναμφισβήτητη
δύναμη. Είχαν, έχουν και θα έχουν. Και αυτό είναι κάτι, που η εξουσία (σε κάθε
πιθανή εκδοχή της) αλλά και οι τεχνικοί της εξουσίας και των μηχανισμών της το
γνώριζαν πάντα και εξακολουθούν να το γνωρίζουν καλά, και βεβαίως να το
χρησιμοποιούν. Οι λέξεις, οι ιδέες δεν περιγράφουν απλώς καταστάσεις και
γεγονότα, δεν σχηματοποιούν και αποσαφηνίζουν μόνον τις έννοιες, αλλά
διεγείρουν συνειδήσεις, εξάπτουν φαντασίες, μορφοποιούν όνειρα, προκαλούν
συναισθήματα, πυρπολούν ψυχές, ξεσηκώνουν αγώνες, εξεγέρσεις, επαναστάσεις,
παρασύρουν σε φανατισμούς. "Οι λέξεις φωτίζουν και οι λέξεις
σκοτίζουν...με τις λέξεις κυβερνιούνται οι άνθρωποι", έλεγε ο Ντισραέλι.
Και κάπου εδώ αρχίζουν και τα προβλήματα. Η χρήση του λόγου,
των λέξεων, των ιδεών γίνεται συχνά με μοναδικό γνώμονα και σκοπό την
εξυπηρέτηση της ιδιοτέλειας και της εξουσιολαγνείας του χρήστη. Η προπαγάνδα, η
δημαγωγία, οι σοφιστείες, ο λαϊκισμός, οι μισές αλήθειες, τα ενσυνείδητα ψεύδη,
οι σκόπιμες ασάφειες («Σοφόν το σαφές», έλεγε ο Μενέλαος στον Ορέστη του
Ευριπίδη), οι αποπροσανατολιστικές πληροφορίες, η υποκρισία, ο σφετερισμός των
εννοιών και των αξιών, οι παρελκυστικές δηλώσεις, η έντεχνη διέγερση του
φαντασιακού, η συνωμοσιολογική ρητορεία, η λασπολογία, οι «διαρροές», ο
επικοινωνιακός «θόρυβος» και κυρίως η διαστροφή των εννοιών και των νοημάτων
των λέξεων είναι καθημερινή πρακτική στον πολιτικό και τον εν γένει δημόσιο
λόγο.
Εντοπίζουμε συχνά το πρόβλημα στους πολιτικούς. Είναι ορθή
ανάγνωση, αλλά ατελής. Τα ίδια τερτίπια μεταχειρίζονται (συχνά με το
...αζημίωτο) και άλλοι «δημοσιολογούντες»: δημοσιογράφοι, τηλεαστέρες,
σχολιαστές, «έγκριτοι αναλυτές», συνδικαλιστές, τεχνοκράτες, «ειδικοί». Συχνά
αυτό γίνεται χονδροειδώς και απροκάλυπτα, άλλοτε πάλι με τρόπο πιο εκλεπτυσμένο,
μεθοδικό και ύπουλο. Σκοπός και πολύ συχνά επιτυγχανόμενο αποτέλεσμα το ίδιο: η
σύγχυση και η χειραγώγηση των πολιτών. Και αν όλα αυτά δεν επιτύχουν, υπάρχουν
και άλλα όπλα στη φαρέτρα: διατύπωση και επιβολή εκβιαστικών διλημμάτων,
ακατάσχετη κινδυνολογία και ως ύστατο μέσο, η επιβολή δια της φυσικής βίας.
Πριν φθάσει όμως κανείς στην άσκηση φυσικής βίας είναι πάντα προτιμότερο να
πείσει, να παραπλανήσει, να εκφοβίσει. Με αυτή τη σειρά. Κάπως έτσι γίνονται τα
πράγματα...Σκεφθείτε το λίγο...
Από όλες αυτές τις πρακτικές, αυτή που προσωπικά με ενοχλεί
περισσότερο είναι η κακοποίηση και διαστροφή των νοημάτων των λέξεων. Είναι δε,
φρονώ και η πιο επικίνδυνη.
Ενδεικτικά θα παραθέσω εν είδει (χιουμοριστικού)
ετυμολογικού «λεξικού» ορισμένα κραυγαλέα παραδείγματα καθημερινής
εννοιολογικής παράνοιας.
Δημοκρατία: Μάλλον η πιο ταλαιπωρημένη λέξη στην ιστορία του
ανθρωπίνου λόγου. Οι πολλές αναλύσεις περιττεύουν. «Λαϊκές Δημοκρατίες»
αυτοαποκαλούνταν τα κομμουνιστικά καθεστώτα στην Ανατολική Ευρώπη και αλλού, «Δημοκρατίες»
και οι στρατιωτικές χούντες της Λατινικής Αμερικής και της Ευρώπης (της δικής
μας συμπεριλαμβανομένης).
Λαϊκή κυριαρχία:Όρος αντίστοιχα δεινοπαθήσας με τον
προηγούμενο, και ο οποίος κατά το τελευταίο διάστημα στην πατρίδα μας έχει
λάβει νέα νοηματοδότηση: πρόκειται για το δικαίωμα μας (ή μήπως υποχρέωση;) να
απαντάμε σε δημοσκοπήσεις που περιλαμβάνουν ερωτήματα διατυπωμένα, με τον τρόπο
που εξυπηρετεί αυτόν που έχει παραγγείλει
τη σφυγμομέτρηση.
Σημείωση: Απ' ότι φαίνεται στον ευρωπαϊκό νότο (Ελλάδα,
Ιταλία ...και βλέπουμε) οι δύο ανωτέρω όροι δεν έχουν (επ'αόριστον ενδεχομένως)
εννοιολογική συνάφεια με τον αποδιοπομπαίο όρο εκλογές.
Εκλογές: Κανονικά, η οδός άσκησης της λαϊκής κυριαρχίας,
απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη δημοκρατίας. Εσχάτως: επικίνδυνος,
ολισθηρός δρόμος που οδηγεί στην απώλεια της «δόσης» μας. (Είμαι αναφανδόν υπέρ
υιοθέτησης συνταγματικής καθιέρωσης σταθερού χρόνου διενέργειας εκλογών ανά
τετραετία και μόνον, αλλά όταν, σε όλη την μεταπολιτευτική περίοδο, εκλογές διεξάγονταν
στον χρόνο που εξυπηρετούσε τους σχεδιασμούς του εκάστοτε πρωθυπουργού, όποτε
του «γούσταρε με άλλα λόγια, η πρακτική απαγόρευση από τους δανειστές και την
τρόικα διενέργειας εκλογών σε αυτή τη συγκυρία είναι απαράδεκτη).
Εθνική ανεξαρτησία: Το δικαίωμα είσπραξης της έκτης δόσης
και αντιστοίχου καταβολής των τοκοχρεολυσίων.
Σωτηρία: Η καταβολή της έκτης δόσης. Πιο ευρύς ορισμός: η
καταβολή της επόμενης δόσης.
Εφεδρεία: Η αναγγελία απόλυσης (αφορά το δημόσιο τομέα, στον
ιδιωτικό γίνεται άνευ αναγγελιών και παρομοίων αβροτήτων).
Εισφορά κοινωνικής αλληλεγγύης: Kεφαλικό χαράτσι οθωμανικού
τύπου, επιβαλλόμενο σε όποιον φορολογούμενο δηλώνει εισόδημα άνω των 12.000
ευρώ ετησίως και από το επόμενο έτος άνω των 5000 ευρώ (ή μήπως 8000, αδυνατώ
πλέον να παρακολουθήσω), ήτοι μηνιαίο εισόδημα άνω του αστρονομικού ποσού των
450 ή έστω 630 ευρώ.
Tέλος επιτηδεύματος: Έτερο κεφαλικό χαράτσι-τιμωρία για την
άσκηση ιδιωτικού επαγγέλματος (συμπεριφορά που τείνει να χαρακτηριστεί ποινικά
κολάσιμη στην χώρα αυτή).
ΟΑΕΔ: Κανονικά, Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού,
πραγματικά, υπηρεσία καταγραφής και στατιστικής επεξεργασίας μέρους του αριθμού
των ανέργων.
Εναλλακτική ερμηνεία: Όσο Ακόμη Έχεις Δουλειά...μη μιλάς
καθόλου.
"Δεν θα επιβληθούν νέοι φόροι": Θα επιβληθούν νέοι
φόροι.
Εναλλακτική ερμηνεία:
θα αυξηθούν οι υπάρχοντες.
"Δεν υπάρχουν νέα μέτρα": Υπάρχουν νέα μέτρα.
Εναλλακτική ερμηνεία: δεν έχουμε αποφασίσει ακόμη ποια θα
είναι τα νέα μέτρα ή δεν μας τα έχει ανακοινώσει η τρόικα ή περιμένουμε την
κατάλληλη συγκυρία για να τα ανακοινώσουμε ή θα αλλάξουμε πρωθυπουργό για να τα
επιβάλλει ένας πολιτικά «άφθαρτος»
τεχνοκράτης.
Τεχνική βοήθεια: Επιτήρηση, επιτροπεία και καθολικός έλεγχος
της διακυβέρνησης της χώρας από μεσαίας βαθμίδας υπαλλήλους των δανειστών της.
Είναι η σουρρεαλιστική πραγμάτωση των
προαναφερθέντων όρων δημοκρατία, λαϊκή κυριαρχία, εθνική ανεξαρτησία.
Ανάπτυξη: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ;;;
Εναλλακτική ερμηνεία: Ξε-Κοκκάλισμα κοινοτικών επιδοτήσεων
και εθνικών δάνειων πόρων για την κατασκευή αμφιβόλου χρησιμότητας έργων, την
αγορά αμφιβόλου χρησιμότητας και επάρκειας οπλικών συστημάτων, την επιδότηση
αμφιβόλου χρησιμότητας οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), την
επιδότηση άχρηστης ή και ανύπαρκτης παραγωγής (π.χ. καταιονισθέν-βρεγμένο
βαμβάκι) κοκ.
Βελτίωση ανταγωνιστικότητας: Μείωση μισθών και ημερομισθίων
στα επίπεδα των «ανταγωνιστών» (Βουλγαρία, Αίγυπτος, Τουρκία, Κίνα κτλ), μαύρη
εργασία (πιο «ανταγωνιστική», δε γίνεται), ενδεχόμενη σταδιακή κατάργηση του
«αναχρονιστικού» θεσμού των εργοδοτικών εισφορών και ακολούθως του ακόμη «αναχρονιστικότερου» των συντάξεων.
Μισθός: Eξαιρετικά αναχρονιστικός θεσμός-κατάλοιπο του
προηγούμενου αιώνα, που υπονομεύει την ανταγωνιστικότητα.
Ψήφος εμπιστοσύνης:
Δίδεται στον πρόεδρο της κυβερνήσεως υπό την (λογική, έτσι προσπάθησαν
να μας πείσουν) προϋπόθεση ότι αμέσως μετά θα παραιτηθεί.
Εναλλακτική ερμηνεία: Δημιουργία συνθηκών
«««««αξιοπρεπούς»»»» αποχώρησης ενός πρωθυπουργού.
Απεριόριστο δικαίωμα γνώμης και ψήφου των βουλευτών κατά
συνείδηση: Iδιαιτέρως αναχρονιστική συνταγματική πρόνοια (άρθρο 60, παρ.1) που
αντίκειται στην (κατά τα φαινόμενα) υπέρτερης αξίας έννοια της κομματικής
πειθαρχίας.
Ταπείνωση: Η εκβιαστική επιβολή σε κάποιον να υπογράψει ότι
θα πράξει, όσα δεσμεύεται δημοσίως ότι θα πράξει (να ψηφίσει την επικύρωση μιας
δανειακής σύμβασης π.χ.), ανεξάρτητα από το ότι, νομικό αποτέλεσμα δεν
παράγεται δια της υπογραφής των δεσμεύσεων, αλλά δια της ιδίας της πράξης (εν
προκειμένω της υπερψήφισης της δανειακής σύμβασης)
Εθνικά υπερήφανη στάση: Η άρνηση χορήγησης εγγράφων
εγγυήσεων τήρησης δεσμεύσεων, που προτίθεται κάποιος να τηρήσει (και είναι
μαθηματικώς βέβαιον, ότι θα το πράξει).
Σύνταγμα: Ένας καταστατικός πολιτειακός χάρτης που δεν είναι
απολύτως αναγκαίο να γίνεται απολύτως σεβαστό. Μουσειακής αξίας κείμενο. Η
τήρηση του επαφίεται ...στη διακριτική ευχέρεια των δανειστών.
Ανώτατος πολιτειακός άρχων ή πρώτος πολίτης της χώρας ή ρυθμιστής
του πολιτεύματος: Μελαγχολικός γέροντας που παρακολουθεί αμέτοχος και άλαλος
όλα τα ανωτέρω.
Ο θλιβερός κατάλογος στην πραγματικότητα δεν έχει τέλος.
Επανερχόμενος στο αρχικό μου θέμα θα κλείσω με ένα παλιό
ανώνυμο τσιγγάνικο (κατά τον Σ. Καργάκο) ποίημα:
"Πες μου, άνθρωπε, πού είναι η γη μας,
τα βουνά, τα ποτάμια, οι κοιλάδες
και τα δάση μας;
Πού είναι η χώρα μας; Πού είναι οι τάφοι μας;
Είναι στις λέξεις, στις λέξεις της γλώσσας μας"
Σταμάτης Κυρζόπουλος
Iατρός-καρδιολόγος στο Ωνάσειο Καρδιολογικό Κέντρο.
