της μυθιστορηματικής ηρωίδας του βιβλίου
μου Ντεκαφεϊνέ
οδηγήθηκα τον
Δεκέμβρη του 2004
στο Ράβενσμπρικ,
ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης βόρεια
του Βερολίνου.
Το Ράβενσμπρικ έχει δύο σημαντικές διαφορές από τα υπόλοιπα εργοστάσια θανάτου του ναζιστικού καθεστώτος. Πρώτον, ήταν ένας χώρος καταναγκαστικής εργασίας υπό τη διεύθυνση γνωστών γερμανικών βιομηχανιών, όπως η Siemens. Δεύτερον οδηγούνταν εκεί μόνο γυναίκες. Οι φυλακισμένες που κατασκεύαζαν πολεμοφόδια για τον γερμανικό στρατό δεν δολοφονούνταν στους θαλάμους αερίων, αλλά εγκαταλείπονταν να πεθάνουν από το ψύχος, την πείνα, τις επιδημίες, την έλλειψη φαρμάκων και την έντονη σωματική εργασία.
Κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι εκεί άφησαν την τελευταία τους πνοή 121 Ελληνίδες. Άλλωστε, οι κρατούμενες προέρχονταν από όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης (Πολωνία, Ιταλία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Αλβανία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρωσία), καθώς και από την ίδια τη Γερμανία-κυρίως από το Βερολίνο που αντιστάθηκε σθεναρά στον Χίτλερ.
Οι γυναίκες συλλαμβάνονταν είτε επειδή μετείχαν στην αντίσταση είτε απλώς λόγω της θρησκευτικής, φυλετικής ή σεξουαλικής διαφορετικότητά τους (εβραίες, καθολικές καλόγριες, τσιγγάνες, ομοφυλόφιλες) που το ναζιστικό καθεστώς ήθελε να εξαλείψει. Στο Ράβενσμπρικ βρήκαν επίσης τον θάνατο πολλές καθηγήτριες, δημοσιογράφοι και διανοούμενες που με τα κείμενά τους κατήγγειλαν τον φασισμό.
Στο μουσείο του Ράβενσμπρικ εκτίθενται σήμερα φωτογραφίες, γράμματα, ημερολόγια, μισολιωμένες στολές εργασίας, εκατοντάδες σύμβολα πίστης, όπως χριστιανικά σταυρουδάκια και αστέρια του Δαυίδ και άλλα αντικείμενα που ανήκαν στις γυναίκες που οδηγήθηκαν εκεί. Το σημαντικότερο έκθεμα όμως είναι τα ονόματα και οι φωτογραφίες που διέθεσαν στο μουσείο οι χώρες καταγωγής των θυμάτων.
Και λέω το σημαντικότερο γιατί σ’ εκείνο ακριβώς το σημείο συνειδητοποιεί και ο πιο αποστασιοποιημένος επισκέπτης ότι οι κρατούμενες που βρήκαν τον θάνατο στο Ράβενσμπρικ ήταν συγκεκριμένα άτομα με όνομα, χαρακτηριστικά, συνήθειες, συναισθήματα, σχέδια κι ελπίδες για το μέλλον. Είναι η στιγμή που τα θύματα αποκτούν πρόσωπο. Είναι η στιγμή που δεν έχουμε πλέον να κάνουμε με μια άμορφη μάζα ή έναν αριθμό, αλλά με πρόσωπα - η στιγμή της ταύτισης.
Γι' αυτό η ύπαρξη σαφών στοιχείων είναι απαραίτητη από ψυχολογική και πολιτική άποψη για κάθε λαό που σέβεται την ιστορία και το παρελθόν του. Είναι σημαντικό για τους μεταγενέστερους να έχουν πρόσωπο και όνομα τα θύματα κάθε κτηνωδίας. Μνήμη που δεν συνοδεύεται από βαθύ συλλογισμό και συναίσθημα γρήγορα ατονεί και εκφυλίζεται.
Τα τραύματα του παρελθόντος επουλώνονται μέσα από τη διαδικασία της ανάλυσης και της συζήτησης που οδηγεί στην περισυλλογή και όχι με την απλή υιοθέτηση της μετάθεσης, της άρνησης, και της σιωπής - και σίγουρα όχι με τη συστηματική διαστρέβλωση της πραγματικότητας ώστε να ικανοποιηθούν τα όποια μικροκομματικά ή ιδεολογικά μας συμφέροντα.
Αν δεν κατανοήσουμε και δεν αποδεχτούμε το παρελθόν μας με τρόπο ειλικρινή και ουσιαστικό δεν θα καταφέρουμε ποτέ να δημιουργήσουμε μια σαφή εικόνα για το ποιοι είμαστε στο παρόν και για το πώς θέλουμε να εξελιχθούμε στο μέλλον.
Η μόνη χώρα που δεν είχε αναρτήσει κανένα στοιχείο -ούτε μία φωτογραφία ούτε ένα όνομα - για τις γυναίκες που έχασαν τη ζωή τους στο Ράβενσμπρικ είναι η Ελλάδα. Γι' αυτό ας μην αναρωτιόμαστε γιατί τα εγγόνια και τα δισέγγονα των θυμάτων στο Δίστομο και στα Καλάβρυτα ψηφίζουν σήμερα τους νοσταλγούς του ναζισμού.
