Η μεταμέλεια, η συνείδηση του σφάλματος, η επακόλουθη λύπη ή ντροπή και η έντονη επιθυμία διόρθωσής του αποτελούν πανανθρώπινα χαρακτηριστικά που...
Απαξιωμένη συμφιλίωση
«Οφθαλμός αντί οφθαλμού», έλεγε ο μωσαϊκός νόμος, στον οποίο απάντησε ο Ιησούς της Ναζαρέτ προσφέροντας το άλλο μάγουλο. Σήμερα φαίνεται να έχουμε ξεχάσει το νόημα της συγχώρησης. Στο δυτικό πολιτισμό η συμφιλίωση έχει μικρότερη αξία από την ισχυρογνωμοσύνη, με αποτέλεσμα να ανταμείβονται συμπεριφορές ανθρώπων που θεωρούν ότι έχουν πάντα δίκιο, που ζητούν τα πάντα από τους άλλους. Επιτυγχάνουν όσοι δε θα διστάσουν ακόμα και να πατήσουν επί πτωμάτων. Ευτυχώς, πριν να φτάσουν σε αυτό το έσχατο σημείο, η πικρία και τα σφάλματα ίσως τους οδηγήσουν στη συγγνώμη, στο θησαυρό της ανθρώπινης ύπαρξης που συμφιλιώνει, αγκαλιάζει και παρηγορεί.
«Οφθαλμός αντί οφθαλμού», έλεγε ο μωσαϊκός νόμος, στον οποίο απάντησε ο Ιησούς της Ναζαρέτ προσφέροντας το άλλο μάγουλο. Σήμερα φαίνεται να έχουμε ξεχάσει το νόημα της συγχώρησης. Στο δυτικό πολιτισμό η συμφιλίωση έχει μικρότερη αξία από την ισχυρογνωμοσύνη, με αποτέλεσμα να ανταμείβονται συμπεριφορές ανθρώπων που θεωρούν ότι έχουν πάντα δίκιο, που ζητούν τα πάντα από τους άλλους. Επιτυγχάνουν όσοι δε θα διστάσουν ακόμα και να πατήσουν επί πτωμάτων. Ευτυχώς, πριν να φτάσουν σε αυτό το έσχατο σημείο, η πικρία και τα σφάλματα ίσως τους οδηγήσουν στη συγγνώμη, στο θησαυρό της ανθρώπινης ύπαρξης που συμφιλιώνει, αγκαλιάζει και παρηγορεί.
Κοινωνική εξέλιξη
Πρέπει να μάθουμε να ζητάμε συγγνώμη και να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας. «Η συγγνώμη διαλύει το μίσος, χωρίς αυτή δεν υπάρχει μέλλον», έλεγε ο Νοτιοαφρικανός επίσκοπος Ντέσμουντ Τούτου. Η συγγνώμη είναι πιο σημαντική για την κοινωνική εξέλιξη από το πετρέλαιο και δεν αποτελεί αποκλειστικό κληροδότημα της θρησκευτικής παράδοσης. Η αμαρτία και, μετά από αυτήν, η μεταμέλεια, η συγγνώμη και η παράκληση συνθέτουν μια ακολουθία απαραίτητη σε όλες τις κοινωνίες. Όλοι, θρησκευόμενοι ή μη, επιθυμούμε να απελευθερωθούμε από τις ενοχές και να συμφιλιωθούμε με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Πρέπει να μάθουμε να ζητάμε συγγνώμη και να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας. «Η συγγνώμη διαλύει το μίσος, χωρίς αυτή δεν υπάρχει μέλλον», έλεγε ο Νοτιοαφρικανός επίσκοπος Ντέσμουντ Τούτου. Η συγγνώμη είναι πιο σημαντική για την κοινωνική εξέλιξη από το πετρέλαιο και δεν αποτελεί αποκλειστικό κληροδότημα της θρησκευτικής παράδοσης. Η αμαρτία και, μετά από αυτήν, η μεταμέλεια, η συγγνώμη και η παράκληση συνθέτουν μια ακολουθία απαραίτητη σε όλες τις κοινωνίες. Όλοι, θρησκευόμενοι ή μη, επιθυμούμε να απελευθερωθούμε από τις ενοχές και να συμφιλιωθούμε με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Το μετατραυματικό στρες από το οποίο υποφέρουν οι εκτελεστές που συμμετείχαν σε γενοκτονίες και σε εγκλήματα πολέμου στη Βοσνία και στη Ρουάντα, οι στρατιωτικοί δολοφόνοι της δικτατορίας στην Αργεντινή και οι δυτικοί στρατιώτες που πήραν μέρος στον πόλεμο στο Ιράκ οφείλεται τόσο στην ανάμνηση του κακού που προκάλεσαν, όσο και στην αδυναμία να ζητήσουν συγγνώμη από τα θύματα. Η επίδραση της συγγνώμης είναι πάντα ευεργετική, είτε είναι ειλικρινής και από καρδιάς είτε όχι. Άλλωστε η ειλικρίνεια είναι σχετική σε μια αόριστη συμπεριφορά, όπως το αίτημα για συγχώρηση, μια πράξη στην οποία τα συναισθήματα υποτάσσονται στη βούληση. Ζητώντας συγγνώμη, ουσιαστικά αποκηρύσσουμε όσα νιώθουμε, για να κυριαρχήσει η λογική.
Μικρές συγγνώμες ακούγονται καθημερινά, σαν ένα είδος εκπαίδευσης και συνήθως είναι ελάχιστα σημαντικές. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που ζητώντας συγχώρηση εκπροσωπούν τη βούληση μιας ολόκληρης συλλογικότητας.
Αιώνια σφάλματα
Σύμφωνα με τον Πασκάλ Μπρικνέρ, η ευρωπαϊκή ήπειρος, τουλάχιστον η δυτική, ζει μέσα στο μαρτύριο της μεταμέλειας. Αναμασά τα παλιά της εγκλήματα: τους πολέμους, τους θρησκευτικούς διωγμούς, τη δουλεία, την αποικιοκρατία, το φασισμό, τον κομουνισμό. Αυτή τη μεταμέλεια, τονίζει ο συγγραφέας, δεν την απαιτούμε από άλλα καθεστώτα, τα οποία «τυλίγονται μέσα στην αγνότητά τους, για να μπορούν να μας κατηγορούν ακόμα καλύτερα». Και καταλήγει λέγοντας ότι η Ευρώπη, και μόνο αυτή, αγωνίστηκε για να ξεπεράσει τη βαρβαρότητά της.
Ο γερμανικός λαός μέχρι σήμερα προσπαθεί να επανορθώσει για το Ολοκαύτωμα και για τα εγκλήματα κατά των Εβραίων, για τα οποία νιώθουν ντροπή οι δύο ή τρεις επόμενες γενιές από εκείνες που τα διέπραξαν. Η Καθολική Εκκλησία επίσης ζήτησε συγγνώμη, έστω και με καθυστέρηση πέντε αιώνων, για την καταδίκη του Γαλιλαίου. Στην Κεντρική Αμερική οργανώσεις που εμπλέκονται σε ειρηνευτικές διαδικασίες κατέληξαν σε συμφωνίες ζητώντας αμοιβαία συγχώρηση από όλες τις πλευρές. Και στην Ελλάδα, οι πληγές του εμφυλίου σταδιακά κλείνουν, με παραδειγματικές ηθικές προσπάθειες που αποσκοπούν στο να μην μείνουμε κολλημένοι στον πόνο και την ντροπή.
Σύμφωνα με τον Πασκάλ Μπρικνέρ, η ευρωπαϊκή ήπειρος, τουλάχιστον η δυτική, ζει μέσα στο μαρτύριο της μεταμέλειας. Αναμασά τα παλιά της εγκλήματα: τους πολέμους, τους θρησκευτικούς διωγμούς, τη δουλεία, την αποικιοκρατία, το φασισμό, τον κομουνισμό. Αυτή τη μεταμέλεια, τονίζει ο συγγραφέας, δεν την απαιτούμε από άλλα καθεστώτα, τα οποία «τυλίγονται μέσα στην αγνότητά τους, για να μπορούν να μας κατηγορούν ακόμα καλύτερα». Και καταλήγει λέγοντας ότι η Ευρώπη, και μόνο αυτή, αγωνίστηκε για να ξεπεράσει τη βαρβαρότητά της.
Ο γερμανικός λαός μέχρι σήμερα προσπαθεί να επανορθώσει για το Ολοκαύτωμα και για τα εγκλήματα κατά των Εβραίων, για τα οποία νιώθουν ντροπή οι δύο ή τρεις επόμενες γενιές από εκείνες που τα διέπραξαν. Η Καθολική Εκκλησία επίσης ζήτησε συγγνώμη, έστω και με καθυστέρηση πέντε αιώνων, για την καταδίκη του Γαλιλαίου. Στην Κεντρική Αμερική οργανώσεις που εμπλέκονται σε ειρηνευτικές διαδικασίες κατέληξαν σε συμφωνίες ζητώντας αμοιβαία συγχώρηση από όλες τις πλευρές. Και στην Ελλάδα, οι πληγές του εμφυλίου σταδιακά κλείνουν, με παραδειγματικές ηθικές προσπάθειες που αποσκοπούν στο να μην μείνουμε κολλημένοι στον πόνο και την ντροπή.
Στην καθημερινότητα, οι πιο συνηθισμένες αιτίες μεταμέλειας αφορούν τις διαπροσωπικές σχέσεις. Σύμφωνα με μια διεπιστημονική έρευνα που δημοσιεύτηκε στη βρετανική εφημερίδα Daily Mail, περίπου δύο στους τέσσερις ενήλικες έχουν τουλάχιστον μία ερωτική περιπέτεια εκτός γάμου, με πιο επιρρεπείς του άντρες, κυρίως λόγω των κοινωνικών προτύπων και της ανοχής στην αντρική απιστία. Πρόσφατα στην Ισπανία πραγματοποιήθηκαν γενετικές αναλύσεις σε ένα μαιευτήριο και αποδείχτηκε ότι πάνω από το 16% των παιδιών που γεννήθηκαν δε διέθεταν... πατρικά γονίδια. Τη στιγμή της γέννησης, οι Ισπανίδες συχνά ρωτούν το γιατρό πώς είναι το μωρό, για να ξέρουν αν μοιάζει στο σύζυγο ή... στον πατέρα. Η απιστία για κάποιους αποτελεί «πταίσμα», την ώρα που σε κάποιους άλλους γεννά την ανάγκη της μεταμέλειας.
Αποφυγή πειρασμών
Παντού γύρω μας υπάρχουν όρια. Κάποια τα βάζει η ζωή και άλλα εμείς. Υπάρχουν όρια οικονομικά, ηθικά και υπάρχουν και οι προλήψεις. Κανείς όταν έφτασε ένα βήμα πριν το θάνατο δε μετάνιωσε που δε δούλεψε αρκετά. Άλλα είναι τα πράγματα που ίσως δεν πρόλαβε να κάνει: επιθυμίες που δεν ικανοποίησε επειδή ήταν απαγορευμένες, προκλήσεις που αγνόησε επειδή ήταν υψηλού κινδύνου. Προς το παρόν, έχουμε το χρόνο με το μέρος μας. Αν ο σκοπός είναι να είμαστε καλοί, γιατί να μην είμαστε και λιγάκι πιο τολμηροί, ακολουθώντας τη συμβουλή του Όσκαρ Ουάιλντ, ο οποίος έλεγε ότι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσεις μια πρόκληση είναι να πέσεις πάνω της; Εμπρός λοιπόν, ας τολμήσουμε.
Παντού γύρω μας υπάρχουν όρια. Κάποια τα βάζει η ζωή και άλλα εμείς. Υπάρχουν όρια οικονομικά, ηθικά και υπάρχουν και οι προλήψεις. Κανείς όταν έφτασε ένα βήμα πριν το θάνατο δε μετάνιωσε που δε δούλεψε αρκετά. Άλλα είναι τα πράγματα που ίσως δεν πρόλαβε να κάνει: επιθυμίες που δεν ικανοποίησε επειδή ήταν απαγορευμένες, προκλήσεις που αγνόησε επειδή ήταν υψηλού κινδύνου. Προς το παρόν, έχουμε το χρόνο με το μέρος μας. Αν ο σκοπός είναι να είμαστε καλοί, γιατί να μην είμαστε και λιγάκι πιο τολμηροί, ακολουθώντας τη συμβουλή του Όσκαρ Ουάιλντ, ο οποίος έλεγε ότι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσεις μια πρόκληση είναι να πέσεις πάνω της; Εμπρός λοιπόν, ας τολμήσουμε.
Για να μάθετε πιο πολλά: Πασκάλ Μπρικνέρ, Η τυραννία της μεταμέλειας (Αστάρτη).
ΠΗΓΗ: FOCUS
