Άτομα με νοητική υστέρηση, στέρηση ή καθυστέρηση, με αναπτυξιακή διαταραχή ή εγκεφαλική βλάβη. Αυτοί είναι μερικοί χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στα άτομα εκείνα των οποίων το νοητικό επίπεδο, η μαθησιακή ικανότητα...και η δυνατότητα για κοινωνική ενσωμάτωση έχουν επηρεαστεί πολύ ή λίγο απ’ την κατάσταση τους...
Διανοητικά προβλήματα οφείλονται σε βλάβες στον εγκέφαλο. Πιθανότατα ορισμένα μέρη του εγκεφάλου είναι ελάχιστα αναπτυγμένα ή κατεστραμμένα και κατά συνέπεια η γενική λειτουργία του σώματος είναι ανεπαρκής.
Τα αίτια μιας διανοητικής μειονεξίας μπορεί να είναι:
• Η σύνθεση των χρωμοσωμάτων του ατόμου, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των παιδιών με σύνδρομο Down.
• Βλάβες κατά το εμβρυϊκό στάδιο π.χ. εξαιτίας κάποιας μολυσματικής ασθένειας ή της εκτεταμένης κατανάλωσης απ’ τη μητέρα αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών κ.α.
• Βλάβες στη διάρκεια του τοκετού, π.χ. έλλειψη οξυγόνου.
• Βλάβες κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου π.χ. από αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, δηλητηρίαση ή βία.
Η σοβαρότητα της επίδρασης της βλάβης αυτής στην εξέλιξη του ατόμου εξαρτάται απ’ το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο παρουσιάζεται.
Πολλές φορές δεν υπάρχουν εξωτερικά σημεία που να υποδηλώνουν τη διανοητική μειονεξία του ατόμου πριν την ηλικία των 10-12. Εξαίρεση αποτελούν τα παιδιά με σύνδρομο Down (μογγολισμός) όπου η νοητική ικανότητα είναι μειωμένη καθώς και η εξωτερική εμφάνιση.
Τα παιδιά αυτά δεν αναπτύσσονται με γοργό ρυθμό. Χρειάζονται περισσότερο χρόνο να μάθουν να περπατούν, να μιλούν και να χρησιμοποιούν της τουαλέτα. Ακόμη η λειτουργία της ομιλίας και της μνήμης δεν φτάνει στο ίδιο επίπεδο με αυτή των φυσιολογικών ατόμων.
Στα κανονικά σχολεία θα συναντήσουμε μόνο παιδιά με ελαφρά νοητική υστέρηση για τα οποία είναι απαραίτητο να υπάρχει ειδικός δάσκαλος. Τα παιδιά ή οι ενήλικες με νοητικά προβλήματα καθώς μεγαλώνουν θα διαχωριστούν απ’ τα υπόλοιπα παιδιά. Αυτό συμβαίνει αφενός γιατί περνούν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο ειδικό σχολείο και δομές και αφετέρου γιατί χρειάζονται ειδική εκπαίδευση.
Απώτερος στόχος είναι να μάθουν αυτά να λειτουργούν αυτόνομα και να μπορέσουν να ζήσουν μαζί με άλλα άτομα ή στο σπίτι τους ή σε δομές υποστήριξης ανάλογα με το επίπεδο και το είδος της βοήθειας που χρειάζονται.
Πως να πλησιάσουμε άτομο με νοητικά προβλήματα;
1. Θα πρέπει να χρησιμοποιούμε απλή και καθημερινή γλώσσα. Τα αστεία και η ειρωνεία δε γίνονται συχνά κατανοητά απ’ τα άτομα με νοητικά προβλήματα.
2. Είναι απαραίτητο να τους δείχνουμε πως τους εμπιστευόμαστε. Σίγουρα αυτό θα τους γεμίσουμε χαρά.
3. Πρέπει να είμαστε υπομονετικοί με τα άτομα αυτά. Να θυμόμαστε πάντα ότι χρειάζονται περισσότερο χρόνο απ’ τα μέσα φυσιολογικά άτομα για να κάνουν κάτι.
4. Ένα μήνυμα πρέπει να είναι σύντομο, ακριβές και σαφές. Αν δε γίνει κατανοητό, τότε να το διατυπώσουμε και πάλι και να ζητήσουμε απ’ το άτομο να το επαναλάβει.
5. Τα άτομα με νοητικά προβλήματα είναι ιδιαίτερα ασταθή από συναισθηματικής απόψεως, από υπερβολική χαρά μέχρι θυμό. Δεν θα πρέπει να ανησυχούμε γι’ αυτά τα συναισθηματικά ξεσπάσματα ούτε όμως και να υποτιμούμε τη σοβαρότητα της κατάστασης.
6. Πρέπει να προσαρμόσουμε τις δραστηριότητές τους αν η συμπεριφορά τους είναι ακατάλληλη, αλλάζοντας το στόχο της δραστηριότητας μας.
7. Ας μη ξεχνάμε πως και αυτά τα άτομα επιθυμούν όπως όλοι μας να πάρουν μέρος σε δραστηριότητες.
8. Σε γενικές γραμμές θα πρέπει να δίνουμε έμφαση στις ικανότητες του ατόμου αυτού και όχι στις αδυναμίες του. Ν’ αναζητάμε τα δυνατά σημεία του καθενός.
Δρ. Παναγιώτης Σιαπέρας
Ψυχολόγος - Εργοθεραπευτής
Συνεργάτης Πανεπιστημίου Cambridge UK,
Διδάσκων Πανεπιστημίου Αθηνών και ΤΕΙ Αθήνας
www.ygeiaonline.gr
