της Ντόχα, του...
Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, για τις παγκόσμιες εμπορικές διαπραγματεύσεις από τότε που ξεκίνησε σχεδόν μια δεκαετία πριν, ένας άλλος γύρος συνομιλιών είναι στα σκαριά.
Αλλά αυτή τη φορά οι διαπραγματεύσεις δεν θα πραγματοποιηθούν σε μια παγκόσμια, πολυμερή βάση. Μάλλον, θα γίνουν διαπραγματεύσεις για δύο τεράστιες περιφερειακές συμφωνίες – μία που αφορά τις Δύο Πλευρές του Ειρηνικού και μία διατλαντική. Υπάρχει πιθανότητα οι προσεχείς συνομιλίες να είναι πιο επιτυχείς; Ο νομπελίστας οικονομολόγος Joseph E. Stiglitz, σχολιάζει.
Ο Γύρος της Ντόχα τορπιλίστηκε από την άρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να εξαλείψουν τις γεωργικές επιδοτήσεις – μια sine qua non για οποιοδήποτε αληθινό γύρο ανάπτυξης, δεδομένου ότι το 70% των ατόμων στον αναπτυσσόμενο κόσμο εξαρτάται από τη γεωργία, άμεσα ή έμμεσα. Η θέση των ΗΠΑ ήταν πραγματικά συναρπαστική, δεδομένου ότι ο ΠΟΕ είχε ήδη κρίνει ότι οι επιδοτήσεις για το βαμβάκι της Αμερικής – που καταβλήθηκαν σε λιγότερους από 25.000 πλούσιους αγρότες – ήταν παράνομες. Η απάντηση της Αμερικής ήταν να δωροδοκήσει τη Βραζιλία, η οποία είχε κάνει την καταγγελία, για να μην συνεχίσει το θέμα περαιτέρω, εγκαταλείποντας στη μοίρα τους εκατομμύρια φτωχούς αγρότες βαμβακιού στην υποσαχάρια Αφρική και την Ινδία, που πάσχουν από τη συμπίεση των τιμών, λόγω της γενναιοδωρίας της Αμερικής στους πλούσιους αγρότες της.
Δεδομένης αυτής της πρόσφατης ιστορίας, φαίνεται πλέον σαφές ότι οι διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία ζώνης ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης και η άλλη μεταξύ των ΗΠΑ και του μεγαλύτερου μέρους του Ειρηνικού (με εξαίρεση την Κίνα), δεν είναι για την θέσπιση ενός πραγματικά ελεύθερου συστήματος εμπορίου. Αντ ‘αυτού, ο στόχος είναι ένα διαχειριζόμενο εμπορικό καθεστώς – διαχειριζόμενο, δηλαδή, για να εξυπηρετεί τα ειδικά συμφέροντα που έχουν προ πολλού κυριαρχήσει στην εμπορική πολιτική στη Δύση.
Υπάρχουν μερικές βασικές αρχές τις οποίες εκείνοι που εισέρχονται στις συζητήσεις, θα ελπίζει κανείς, ότι λαμβάνουν σοβαρά υπόψιν τους. Πρώτον, κάθε εμπορική συμφωνία πρέπει να είναι συμμετρική. Εάν, ως μέρος της Σύμπραξης της Περιοχής του Ειρηνικού (TPP), οι ΗΠΑ απαιτήσουν από την Ιαπωνία να καταργήσει τις επιδοτήσεις του ρυζιού, οι ΗΠΑ θα πρέπει, με τη σειρά τους, να προσφέρουν την εξάλειψη της παραγωγής τους και των επιδοτήσεων (και του νερού), όχι μόνο για το ρύζι (το οποίο είναι σχετικά ασήμαντο στις ΗΠΑ), αλλά και για άλλα γεωργικά προϊόντα.
Δεύτερον, καμία εμπορική συμφωνία δεν θα πρέπει να θέσει τα εμπορικά συμφέροντα πάνω από τα ευρύτερα εθνικά συμφέροντα, ειδικά όταν δεν βρίσκονται σε κίνδυνο θέματα που δεν συνδέονται με το εμπόριο, όπως οι δημοσιονομικοί κανονισμοί και η πνευματική ιδιοκτησία. Η συμφωνία εμπορίου της Αμερικής με τη Χιλή, για παράδειγμα, εμποδίζει τη χρήση των ελέγχων κεφαλαίου της Χιλής – έστω και αν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναγνωρίζει τώρα ότι οι έλεγχοι κεφαλαίων μπορεί να είναι ένα σημαντικό μέσο μακρο-προληπτικής πολιτικής.
Υπάρχουν μερικές βασικές αρχές τις οποίες εκείνοι που εισέρχονται στις συζητήσεις, θα ελπίζει κανείς, ότι λαμβάνουν σοβαρά υπόψιν τους. Πρώτον, κάθε εμπορική συμφωνία πρέπει να είναι συμμετρική. Εάν, ως μέρος της Σύμπραξης της Περιοχής του Ειρηνικού (TPP), οι ΗΠΑ απαιτήσουν από την Ιαπωνία να καταργήσει τις επιδοτήσεις του ρυζιού, οι ΗΠΑ θα πρέπει, με τη σειρά τους, να προσφέρουν την εξάλειψη της παραγωγής τους και των επιδοτήσεων (και του νερού), όχι μόνο για το ρύζι (το οποίο είναι σχετικά ασήμαντο στις ΗΠΑ), αλλά και για άλλα γεωργικά προϊόντα.
Δεύτερον, καμία εμπορική συμφωνία δεν θα πρέπει να θέσει τα εμπορικά συμφέροντα πάνω από τα ευρύτερα εθνικά συμφέροντα, ειδικά όταν δεν βρίσκονται σε κίνδυνο θέματα που δεν συνδέονται με το εμπόριο, όπως οι δημοσιονομικοί κανονισμοί και η πνευματική ιδιοκτησία. Η συμφωνία εμπορίου της Αμερικής με τη Χιλή, για παράδειγμα, εμποδίζει τη χρήση των ελέγχων κεφαλαίου της Χιλής – έστω και αν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναγνωρίζει τώρα ότι οι έλεγχοι κεφαλαίων μπορεί να είναι ένα σημαντικό μέσο μακρο-προληπτικής πολιτικής.
Άλλες εμπορικές συμφωνίες έχουν επιμείνει στην οικονομική απελευθέρωση και την απορρύθμιση, αν και η κρίση του 2008 θα έπρεπε να μας διδάξει ότι η απουσία της καλής ρύθμισης μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την οικονομική ευημερία. Η φαρμακευτική βιομηχανία της Αμερικής, η οποία ασκεί σημαντική επιρροή με το γραφείο του Εκπροσώπου Εμπορίου των ΗΠΑ (USTR), έχει καταφέρει να φορτώσει σε άλλες χώρες ένα καθεστώς ανισόρροπης πνευματικής ιδιοκτησίας, το οποίο, καθώς έχει σχεδιαστεί με σκοπό την καταπολέμηση της γενόσημων φαρμάκων, βάζει το κέρδος πάνω από τη διάσωση ζωών. Ακόμη και το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έχει δηλώσει τώρα ότι το Γραφείο Ευρεσιτεχνιών των ΗΠΑ το παρατράβηξε με τη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τα γονίδια.
Τελικά, πρέπει να υπάρξει μια δέσμευση για διαφάνεια. Αλλά όσοι συμμετέχουν σε αυτές τις εμπορικές διαπραγματεύσεις θα πρέπει να προειδοποιηθούν: οι ΗΠΑ είναι προσηλωμένες στην έλλειψη διαφάνειας. Το γραφείο του USTR διστάζει να αποκαλύψει τη διαπραγματευτική του θέση, ακόμη και σε μέλη του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Βάσει των όσων έχουν διαρρεύσει, μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί. Το γραφείο του USTR υπαναχωρεί σε αρχές – για παράδειγμα, την πρόσβαση σε γενόσημα φάρμακα – που το Κογκρέσο είχε εισάγει σε προηγούμενες εμπορικές συμφωνίες, όπως αυτή με το Περού.
Τελικά, πρέπει να υπάρξει μια δέσμευση για διαφάνεια. Αλλά όσοι συμμετέχουν σε αυτές τις εμπορικές διαπραγματεύσεις θα πρέπει να προειδοποιηθούν: οι ΗΠΑ είναι προσηλωμένες στην έλλειψη διαφάνειας. Το γραφείο του USTR διστάζει να αποκαλύψει τη διαπραγματευτική του θέση, ακόμη και σε μέλη του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Βάσει των όσων έχουν διαρρεύσει, μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί. Το γραφείο του USTR υπαναχωρεί σε αρχές – για παράδειγμα, την πρόσβαση σε γενόσημα φάρμακα – που το Κογκρέσο είχε εισάγει σε προηγούμενες εμπορικές συμφωνίες, όπως αυτή με το Περού.
Στην περίπτωση του ΤΡΡ, υπάρχει μία περαιτέρω ανησυχία. Η Ασία έχει αναπτύξει μία αποτελεσματική εφοδιαστική αλυσίδα, με αγαθά που ρέουν εύκολα από τη μία χώρα στην άλλη κατά τη διαδικασία της παραγωγής τελικών προϊόντων. Αλλά η TPP θα μπορούσε να παρέμβει σε αυτό, εάν η Κίνα παραμείνει απ’ έξω.
Με τα επίσημα τιμολόγια να είναι ήδη τόσο χαμηλά, οι διαπραγματευτές θα επικεντρωθούν σε μεγάλο βαθμό σε μη δασμολογικούς φραγμούς – όπως τα κανονιστικά εμπόδια. Αλλά το γραφείο του USTR, που εκπροσωπεί τα συμφέροντα των εταιρειών, σχεδόν σίγουρα θα πιέσει για το ελάχιστο κοινό επίπεδο, την ισοπέδωση προς τα κάτω και όχι προς τα πάνω. Για παράδειγμα, πολλές χώρες έχουν φορολογικές και ρυθμιστικές διατάξεις που θα αποθαρρύνουν τα μεγάλα αυτοκίνητα – όχι επειδή προσπαθούν να κάνουν διακρίσεις κατά των αμερικανικών αγαθών, αλλά επειδή ανησυχούν για τη ρύπανση και την ενεργειακή απόδοση.
Το γενικότερο θέμα, όπως προαναφέρθηκε, είναι ότι οι εμπορικές συμφωνίες συνήθως βάζουν τα εμπορικά συμφέροντα πάνω από άλλες αξίες – το δικαίωμα σε μια υγιή ζωή και την προστασία του περιβάλλοντος, για να αναφέρουμε μόνο δύο. Η Γαλλία, για παράδειγμα, θέλει μια «πολιτιστική εξαίρεση» στις εμπορικές συμφωνίες που θα της επιτρέψει να συνεχίσει να υποστηρίζει τις ταινίες της – από τις οποίες επωφελείται όλος ο κόσμος. Αυτή και άλλες ευρύτερες αξίες πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτες.
Πράγματι, η ειρωνεία είναι ότι οι κοινωνικές παροχές των επιδοτήσεων αυτών είναι τεράστιες, ενώ το κόστος είναι αμελητέο. Πιστεύει κανείς πραγματικά ότι μια γαλλική καλλιτεχνική ταινία αντιπροσωπεύει μια σοβαρή απειλή για ένα καλοκαιρινό χολιγουντιανό blockbuster; Ωστόσο, η απληστία του Χόλιγουντ δεν γνωρίζει κανένα όριο και οι εμπορικοί διαπραγματευτές της Αμερικής είναι αδίστακτοι. Και γι’ αυτό ακριβώς αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να διεκδικούνται πριν αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις. Διαφορετικά, θα ασκηθούν πιέσεις και υπάρχει πραγματικός κίνδυνος για μια συμφωνία να θυσιάσει βασικές αξίες σε εμπορικά συμφέροντα.
Με τα επίσημα τιμολόγια να είναι ήδη τόσο χαμηλά, οι διαπραγματευτές θα επικεντρωθούν σε μεγάλο βαθμό σε μη δασμολογικούς φραγμούς – όπως τα κανονιστικά εμπόδια. Αλλά το γραφείο του USTR, που εκπροσωπεί τα συμφέροντα των εταιρειών, σχεδόν σίγουρα θα πιέσει για το ελάχιστο κοινό επίπεδο, την ισοπέδωση προς τα κάτω και όχι προς τα πάνω. Για παράδειγμα, πολλές χώρες έχουν φορολογικές και ρυθμιστικές διατάξεις που θα αποθαρρύνουν τα μεγάλα αυτοκίνητα – όχι επειδή προσπαθούν να κάνουν διακρίσεις κατά των αμερικανικών αγαθών, αλλά επειδή ανησυχούν για τη ρύπανση και την ενεργειακή απόδοση.
Το γενικότερο θέμα, όπως προαναφέρθηκε, είναι ότι οι εμπορικές συμφωνίες συνήθως βάζουν τα εμπορικά συμφέροντα πάνω από άλλες αξίες – το δικαίωμα σε μια υγιή ζωή και την προστασία του περιβάλλοντος, για να αναφέρουμε μόνο δύο. Η Γαλλία, για παράδειγμα, θέλει μια «πολιτιστική εξαίρεση» στις εμπορικές συμφωνίες που θα της επιτρέψει να συνεχίσει να υποστηρίζει τις ταινίες της – από τις οποίες επωφελείται όλος ο κόσμος. Αυτή και άλλες ευρύτερες αξίες πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτες.
Πράγματι, η ειρωνεία είναι ότι οι κοινωνικές παροχές των επιδοτήσεων αυτών είναι τεράστιες, ενώ το κόστος είναι αμελητέο. Πιστεύει κανείς πραγματικά ότι μια γαλλική καλλιτεχνική ταινία αντιπροσωπεύει μια σοβαρή απειλή για ένα καλοκαιρινό χολιγουντιανό blockbuster; Ωστόσο, η απληστία του Χόλιγουντ δεν γνωρίζει κανένα όριο και οι εμπορικοί διαπραγματευτές της Αμερικής είναι αδίστακτοι. Και γι’ αυτό ακριβώς αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να διεκδικούνται πριν αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις. Διαφορετικά, θα ασκηθούν πιέσεις και υπάρχει πραγματικός κίνδυνος για μια συμφωνία να θυσιάσει βασικές αξίες σε εμπορικά συμφέροντα.
Αν οι διαπραγματευτές δημιουργούσαν μια πραγματική ζώνη ελεύθερων συναλλαγών που θέτει πρώτα το δημόσιο συμφέρον, δίνοντας τόσο βάρος στις απόψεις των απλών πολιτών όσο και στα εταιρικά συμφέροντα, μπορεί να αισιοδοξούσα ότι αυτό που θα προέκυπτε θα ενίσχυε την οικονομία και θα βελτίωνε την κοινωνική ευημερία. Η πραγματικότητα, όμως, είναι ότι έχουμε ένα διαχειριζόμενο εμπορικό καθεστώς, που βάζει πάνω απ’ όλα τα εταιρικά συμφέροντα και μια διαδικασία διαπραγματεύσεων που είναι αντιδημοκρατική και αδιαφανής. Η πιθανότητα ότι αυτό που θα προκύψει από τις προσεχείς συνομιλίες θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντά των απλών Αμερικανών είναι μικρή. Οι προοπτικές για τους απλούς πολίτες σε άλλες χώρες είναι ακόμη πιο ζοφερές.
